پترولوژی - فهرست مقالات

زمین شناسی، کانه زایی و ژئوشیمی ماده معدنی و توده های نفوذی محدوده شمال بهاریه، شرق کاشمر، شمال شرق ایران

Fatemeh Najmi؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمد حسن کریم پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 مهر 1401

https://doi.org/10.22108/ijp.2022.132381.1266

چکیده

محدوده اکتشافی شمال بهاریه واقع در بخش مرکزی پهنه ماگمایی خواف-کاشمر-بردسکن (KKBMB) و شرق شهرستان کاشمر در استان خراسان رضوی است. این محدوده شامل رخنمون‌هایی از‌ واحدهای آذرآواری و آتشفشانی است که توده‌های ... بیشتر محدوده اکتشافی شمال بهاریه واقع در بخش مرکزی پهنه ماگمایی خواف-کاشمر-بردسکن (KKBMB) و شرق شهرستان کاشمر در استان خراسان رضوی است. این محدوده شامل رخنمون‌هایی از‌ واحدهای آذرآواری و آتشفشانی است که توده‌های عمیق (سینوگرانیت، گرانودیوریت) و نیمه‌عمیق (مونزودیوریت، کوارتز مونزونیت و دیوریت پورفیری) در آنها نفوذ کرده است. توده‌های نفوذی موجود غنی‌شدگی در عنصرهای LREE وLILE مانند Kو Ba و کاهیدگی در عنصرهای HREEو HFSE شامل NbوTi نشان می‌دهند که از ‌ویژگی‌های ماگماهای تشکیل شده در پهنه فرورانش است. ناهنجاری کمی منفی Eu (89/0-66/0=Eu/Eu*) نشان‌دهنده‌ی حضور پلاژیوکلاز در خاستگاه سنگ و کاهیدگی Nb بیانگر آلایش کمی اندک ماگما با پوسته قاره‌ای است. خاستگاه ماگمای تشکیل‌دهنده‌ی این توده‌ها، ذوب بخشی درجه پایین اسپینل لرزولیت گوشته متاسوماتیزه است که در عمق حدود 65 کیلومتر تشکیل شده‌اند. کانه‌زایی به صورت رگه-رگچه‌ای با روند NW-SE و NE-SW در راستای گسل‌ها رخ داده است. دگرسانی‌های پروپیلیتیک، سیلیسی، سریسیتی و آرژیلیک در محدوده گسترش داشته و زون‌های پروپیلیتیک و سیلیسی به صورت هاله‌ای در حاشیه رگه-رگچه‌ها حضور دارند. کانه‌های هیپوژن شامل پیریت، کالکوپیریت و اسپکیولاریت بوده و کالکوسیت، مالاکیت، آزوریت، گوتیت و اکسیدهای آهن کانی‌های سوپرژن هستند. دو نوع رگه-رگچه در محدوده قابل تفکیک است: 1) کوارتز+کالکوپیریت+اسپکیولاریت و 2) رگه-رگچه‌های غنی از اسپکیولاریت. مقادیر قابل توجهی از عنصرهای مس (حداکثر 2 درصد)، سرب (حداکثر 61/0 درصد) و روی (حداکثر 2/0 درصد) در رگه-رگچه‌های حاوی کوارتز+کالکوپیریت+اسپکیولاریت وجود دارد. محدوده شمال بهاریه بر پایه شواهدی چون کنترل ساختاری سیستم کانه‌زایی، نوع دگرسانی‌ها، ترکیب کانی‌شناسی ماده معدنی، شکل کانه‌زایی و ناهنجاری‌ ژئوشیمیایی احتمالاً مشابه کانسارهای تیپ IOCG است.

مشاهده مقاله

سنگ‌نگاری، زمین‌شیمی و جایگاه زمین‌ساختی سنگ‏‌های آتشفشانی شمال‏‌باختری بردسکن: بررسی موردی معدن زنگالو

مهدی قلیچ خانی؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمد حسن کریم پور؛ سید مسعود همام

دوره 12، شماره 2 ، شهریور 1400، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22108/ijp.2021.125200.1204

چکیده

ناحیة معدن زنگالو که بخشی از مجموعه ماگمایی شمال‏‌باختری بردسکن است، در جنوب سبزوار و شمال‏‌باختری شهر بردسکن، در استان خراسان رضوی جای دارد.سنگ‏‌های رسوبی و سنگ‏‌های آتشفشانی (آندزیت، تراکی‏‏‌آندزیت، ... بیشتر ناحیة معدن زنگالو که بخشی از مجموعه ماگمایی شمال‏‌باختری بردسکن است، در جنوب سبزوار و شمال‏‌باختری شهر بردسکن، در استان خراسان رضوی جای دارد.سنگ‏‌های رسوبی و سنگ‏‌های آتشفشانی (آندزیت، تراکی‏‏‌آندزیت، لاتیت و توف آندزیتی) از واحدهای سنگی این منطقه هستند. بافت سنگ‏‌های آتشفشانی بیشتر پورفیریتیک، گلومروپورفیریتیک، آمیگدالوییدال و ریزدانه است. پلاژیوکلاز، هورنبلند، پیروکسن و آلکالی‌فلدسپار از کانی‏‏‌های اصلی هستند که به‏‌طور موضعی در برخی بخش‏‏‌ها دچار دگرسانی آرژیلیک و پروپیلیتیک شده‏‏‌اند. این سنگ‏‌ها سرشت کالک‌آلکالن دارند و متاآلومینوس هستند و در محدودة ترکیبی کمان آتشفشانی قاره‏‏‌ای مرتبط با پهنة فرورانش جای می‏‏‌گیرند. برپایة داده‏‏‌های زمین‌شیمیایی، بیشتر نمونه‏‏‌ها آندزیتی و تراکی‏‏‌آندزیتی هستند و در محدودة سری کالک‌آلکالن جای می‏‏‌گیرند. غنی‏‏‌شدگی از عنصرهای LREE نسبت به HREE و LILE نسبت بهHFSE از نشانه‏‏‌های پیدایش ماگما در ناحیة فرورانش است. نسبت Zr/Ba نشان‏‏‌دهندة خاستگاه گوشتة سنگ‌کره‌ای و نسبت Sm/Yb نشان‏‏‌دهندة نبود یا کم‌بودن گارنت در ناحیه خاستگاه است. این ماگما از ذوب‌بخشی یک اسپینل‌لرزولیت فلوگوپیت‏‏‌دار غنی‏‏‌شده خاستگاه گرفته است. مقایسه ویژگی‏‏‌های زمین‌شیمیایی منطقة زنگالو با بررسی‌های ‌پیشین در دیگر مناطق از مجموعة آتشفشانی شمال‏‌باختری بردسکن مشابهت خوبی را نشان می‌دهد. بررسی زمین‌شیمی سنگ‏‌های آتشفشانی در این مناطق نشان‏‏‌دهندة پیدایش این سنگ‏‌ها در پی فرایند فرورانش است.

ویژگی‌های کانه‌زایی مگنتیت معدن آهن نرم با نگرشی بر سنگ‌شناسی و ژئوشیمی سنگ‌های گابرویی-دیوریتی مجاور آن (شمال طبس، استان خراسان جنوبی)

محبوبه پرورش دربندی؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ امیر مرتضی عظیم زاده؛ محمد حسن کریم پور

دوره 11، شماره 1 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 103-128

https://doi.org/10.22108/ijp.2020.118478.1145

چکیده

معدن آهن نرم در شمال شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی و در شمال خاوری ایران قرار دارد. کانه اصلی در منطقه کانی‌سازی، مگنتیت است که فراوان‌ترین کانی‌ سیلیکاته همراه آن بلورهای درشت اکتینولیت است که ... بیشتر معدن آهن نرم در شمال شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی و در شمال خاوری ایران قرار دارد. کانه اصلی در منطقه کانی‌سازی، مگنتیت است که فراوان‌ترین کانی‌ سیلیکاته همراه آن بلورهای درشت اکتینولیت است که بلورهای ریز آپاتیت نیز با تجمع محلی آن را همراهی می‌کند. عیار آهن 55-50 درصد است و مقدار سولفور تا 3درصد می‌رسد. بر اساس بررسی‌های صحرایی، مطالعات زمین‌شیمیایی کانسنگ، الگوی توزیع و فراوانی عناصر کمیاب در مگنتیت؛ شباهت‌های زیادی بین کانی‌سازی معدن آهن نرم و برخی از ذخایر مگنتیت-آپاتیت (IOA)، مشاهده می‌گردد. عمده واحدهای منطقه مورد مطالعه را واحدهای آهکی-دولومیتی سازند ریزو تشکیل می‌دهد که ماگمای گابرویی-دیوریتی در آن‌ها نفوذ کرده‌اند. بافت غالب این توده‌های نفوذی، هیپ‌ایدیومورف گرانولار است و بطور عمده از کانی‌های پلاژیوکلاز، آمفیبول (هورنبلند)، پیروکسن (بطور عمده دیوپسید) و مقادیر قابل توجهی کانی فرعی آپاتیت به همراه کانی‌های کدر مانند مگنتیت و پیریت تشکیل شده‌اند. این توده‌ها از نوع آلکالن هستند و در جایگاه درون صفحه‌ای شکل گرفته‌اند. بر اساس مطالعات زمین‌شیمیایی عناصر فرعی و کمیاب خاستگاه ماگمای مادر این توده‌ها، ذوب بخشی درجه پایین گارنت لرزولیت گوشته است و شاهد زمین‌شیمیایی مبنی بر آلایش پوسته‌ای وجود ندارد.

سنگ‏‌نگاری، زمین‏‌شیمی، جایگاه زمین‏‌ساختی و سنگ‌زایی سنگ‏‌های آتشفشانی منطقة رباعی (جنوب دامغان)

مهدی مهدوی آکردی؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمد حسن کریم پور؛ بهنام رحیمی؛ ژوزه فرانسیسکو سانتوز

دوره 10، شماره 4 ، اسفند 1398، ، صفحه 23-44

https://doi.org/10.22108/ijp.2020.119892.1152

چکیده

سنگ‏‌های منطقة رباعی، در کمربند ترود- چاه‌شیرین در جنوب دامغان، شامل واحدهای آتشفشانی ائوسن با ترکیب آندزیت و تراکی‏‌آندزیت هستند. سنگ‏‌های آذرین نیمه‏ژرف به‌صورت استوک و دایک با ترکیب دیوریت، ... بیشتر سنگ‏‌های منطقة رباعی، در کمربند ترود- چاه‌شیرین در جنوب دامغان، شامل واحدهای آتشفشانی ائوسن با ترکیب آندزیت و تراکی‏‌آندزیت هستند. سنگ‏‌های آذرین نیمه‏ژرف به‌صورت استوک و دایک با ترکیب دیوریت، مونزونیت و مونزودیوریت پورفیری در این واحدها نفوذ کرده‏‌اند. بافت اصلی سنگ‏‌های آتشفشانی پورفیریتیک است و درشت‌بلورهایی از کانی‏‌های پلاژیوکلاز، هورنبلند و بیوتیت دارند. آپاتیت و زیرکن کانی فرعیِ این واحدها هستند. این سنگ‏‌ها بیشتر سرشت شوشونیتی و یک نمونة نیز سرشت کالک‏‌آلکالن پتاسیم بالا دارند. غنی‏‌شدگی از LILE و LREE، به‌همراه تهی‏‌شدگی از HREE و HFSE و ناهنجاری منفی عنصرهای Nb و Ti همراه با شواهد دیگر، مانند نسبت بالای Th/Yb در این سنگ‏‌های آتشفشانی، نشان‏‌دهندة پیدایش آنها در یک محیط مرتبط با فرورانش در مرز فعال قاره‏‌ای هستند. مقدار 87Sr/86Sr، 143Nd/144Nd اولیه و εNd)i) آندزیت به‌ترتیب برابربا 704445/0، 512691/0 و 29/2 است. همة این ویژگی‌ها پیدایش سنگ‏‌های آتشفشانی منطقة رباعی را از ذوب‏‌بخشی گوة گوشته‏‌ای در بالای پهنة فرورانش تأیید می‏کنند. یافته‏‌های سنگ‏‌شناسی همراه با داده‏‌های زمین‏‌شیمیایی عنصرهای کمیاب و خاکی کمیاب نشان‏‌دهندة گرایش کالک‏‌آلکالن، آلایش و هضم مواد پوسته‏‌ای، جدایش بلورین و پیدایش ماگما سازندة آنها در پهنه‏‌های فرورانشی است.

کانی‌شناسی، بررسی سرشت ماگمایی و جایگاه زمین‌ساختی ‏پیدایش سنگ‌مادر آمفیبولیت‌های معدن سنگ آهن ‏گل‌گهر (شماره 1) سیرجان، کرمان

افسانه جعفری؛ محمد حسن کریم پور؛ سید احمد مظاهری؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ مسعود عسکری

دوره 9، شماره 3 ، آذر 1397، ، صفحه 27-54

https://doi.org/10.22108/ijp.2018.82016.0

چکیده

مجموعه معدنی گل‌گهر در 55 کیلومتری جنوب‌باختری سیرجان در پهنه دگرگونی سنندج- سیرجان جای دارد. سنگ‌های منطقه در بازة رخساره‌های شیست‌سبز و آمفیبولیت دگرگون شده‌اند. کانه‌سازی آهن (مگنتیت) به‏‌صورت ... بیشتر مجموعه معدنی گل‌گهر در 55 کیلومتری جنوب‌باختری سیرجان در پهنه دگرگونی سنندج- سیرجان جای دارد. سنگ‌های منطقه در بازة رخساره‌های شیست‌سبز و آمفیبولیت دگرگون شده‌اند. کانه‌سازی آهن (مگنتیت) به‏‌صورت توده‌ای و یا پراکنده در منطقه رخنمون دارد. متابازیت‌های منطقه به گروه‌های آمفیبولیت، اپیدوت- آمفیبولیت، اپیدوت- بیوتیت ‌آمفیبولیت و بیوتیت ‌آمفیبولیت رده‌بندی می‌شوند. برپایة تغییرات عنصرهای اصلی، فرعی و کمیاب، سنگ‌مادر آنها از نوع سنگ‌های آذرین مافیک و در بازة ترکیبی پیکروبازالت، بازالت، آندزیت‌بازالت، تراکی‌بازالت و ‌تراکی‌آندزیت بازالتی بوده است. الگوی عنصرهای نادر، غنی‌شدگی از عنصرهای لیتوفیل بزرگ یون و تهی‌شدگی از عنصرهای با شدت میدان بالا نشان می‌دهد که با ویژگی‌های بازالت‌های کمان آتشفشانی همخوانی دارد. الگوی غنی‌شدگی LREE و کمابیش مسطح HREE نیز این نکته را نشان می‌دهند. داده‌های زمین‌شیمیایی پیشنهاد می‌کنند این سنگ‌ها از گوشته‌ای تهی‌شده و آلوده به رسوب‌های قاره‌ای جدایش یافته‌اند. سن نسبی نسبت‌داده‌شده به این سنگ‌ها با چنین جایگاه زمین‌ساختی همخوانی ندارد. گمان می‌رود به‌دنبال فرورانش نئوتتیس در راستای پهنه فرورانش شمالی، سنگ‌های بازیک در تریاس بالایی جایگیری کرده‌اند. ‌داده‌های سن‌سنجی در این زمینه بسیار کارآمد خواهند بود.

سنگ‏‌شناسی، زمین‏‌شیمی، سن‌سنجی به روش U-Pb و ایزوتوپ‏‌های Sr-Nd سنگ‏‌های آذرین منطقه اکتشافی طلا- مس پورفیری تنورجه (شمال‏‌خاوری کاشمر)

سیده راضیه حسینی؛ محمد حسن کریم پور؛ آزاده ملکزاده شفارودی

دوره 9، شماره 1 ، خرداد 1397، ، صفحه 45-70

https://doi.org/10.22108/ijp.2017.82019.0

چکیده

منطقه اکتشافی طلا- مس پورفیری تنورجه در شمال‏‌خاوری شهرستان کاشمر (استان خراسان رضوی) و در بخش میانی پهنه ماگمایی خواف- کاشمر- بردسکن جای دارد. منطقه دربردارندة سنگ‏‌های آتشفشانی ریولیتی- ریوداسیتی ... بیشتر منطقه اکتشافی طلا- مس پورفیری تنورجه در شمال‏‌خاوری شهرستان کاشمر (استان خراسان رضوی) و در بخش میانی پهنه ماگمایی خواف- کاشمر- بردسکن جای دارد. منطقه دربردارندة سنگ‏‌های آتشفشانی ریولیتی- ریوداسیتی ترشیاری است که توده‏‌های آذرین درونیِ نیمه‌ژرف مونزونیتی تا دیوریتی در آنها نفوذ کرده‏‌اند. بیشتر سنگ‏‌های آذرین منطقه، بافت پورفیری با زمینه دانه‌ریز دارند و بیشتر دربردارندة کانی‏‌های پلاژیوکلاز، آلکالی‌فلدسپار، کوارتز، بیوتیت، هورنبلند و مگنتیت هستند. توده‏‌های مونزونیتی خاستگاه کانی‏‌سازی و دگرسانی گسترده منطقه هستند؛ اما توده‏‌ دیوریتی تاخیری است و کانی‏‌سازی ندارد. سن‌سنجی توده مونزونیتی به روش U-Pb برای کانی زیرکن، سن 8/39 میلیون سال پیش (ائوسن میانی) را نشان می‌دهد. ویژگی‌های زمین‏‌شیمیایی و کانی‏‌شناسی نشان می‏‌دهند سنگ‌های آذرین منطقه از نوع گرانیتوییدهای کالک‏‌آلکالن سری مگنتیت (نوع I) هستند. جایگاه زمین‌ساختی آنها پهنه فرورانش است. غنی‏‌شدگی نسبی عنصرهای LREE در برابر HREE و غنی‏‌شدگی عنصرهای K، Rb، Cs، Th و U در برابر Ti و Nb در همه نمونه‏‌ها دیده می‏‌شود. ناهنجاری بیشتر منفی Eu و کم‏‌بودن نسبت Sr/Y نشان‏‌دهنده پیدایش ماگما در ژرفای پایداری پلاژیوکلاز است. مقدارهای 87Sr/86Sr اولیه (705673/0 و 705158/0)، 143Nd/144Nd اولیه (512524/0 و 512570/0) و میزان εNdi (22/1- و 32/0-) در توده‏‌های آذرین درونی، نشان می‏‌دهند خاستگاه ماگما، گوة گوشته‌ای روی صفحه فرورانده بوده است که هنگام بالاآمدن به‌سوی بالا اندکی با پوسته بالایی آلوده شده است. همنچین، سن ائوسن برای یک دوره متالوژنی مهم، به‌ویژه برای عنصرهای مس و طلا در شمال‌خاوری ایران پیشنهاد می‏‌شود.

کانی‏‌شناسی و زمین‌شیمی کانسنگ اسکارن آهن و توده‏‌ نفوذی سینودیوریتی میزبان در منطقه اکتشافی زبرکوه (جنوب‌باختری بردسکن، استان خراسان جنوبی)

حسین نارویی؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمدحسن کریم پور

دوره 8، شماره 31 ، آذر 1396، ، صفحه 89-110

https://doi.org/10.22108/ijp.2017.81983.0

چکیده

منطقه اکتشافی زبرکوه در جنوب‌باختری شهرستان بردسکن در استان خراسان جنوبی و در شمال‌خاوری ایران جای دارد. سنگ‌های کربناته دگرگون‌شدة سازندهای ریزو و سلطانیه فراوان‌ترین سنگ‌های این منطقه هستند و ... بیشتر منطقه اکتشافی زبرکوه در جنوب‌باختری شهرستان بردسکن در استان خراسان جنوبی و در شمال‌خاوری ایران جای دارد. سنگ‌های کربناته دگرگون‌شدة سازندهای ریزو و سلطانیه فراوان‌ترین سنگ‌های این منطقه هستند و توده‌های سینوگرانیتی و سینودیوریتی درون آنها نفوذ کرده‏‌اند. برپایه یافته‌های صحرایی و آزمایشگاهی (مانند: کنترل ساختاری پهنه اصلی کانه‏‌دار، پیدایش جانشینی متاسوماتیسم که با کانی‌های آب‌دارِ کم‌ دما و همراهی مگنتیت و پیریت با کلریت، اپیدوت، کلسیت و کوارتز شناخته می‌شود)، کانی‏‌سازی آهن منطقه از نوع اسکارن‌ِ کم دماست. شاید در این منطقه، توده آذرین درونیِ جوان‌تر دیگری در ژرفایِ خاستگاهِ کانی‏‌سازی آهن است. محلول گرمابی کانه‏‌دار از راه گسل و یا مرز توده آذرین درونی و سنگ کربناته به بالا راه پیدا کرده و پیدایش کانسنگ را در پی داشته است. عیار آهن از 54 تا 65 درصد است و مقدار سولفور تا بیش از 3 درصد می‏‌رسد. شیمی کانی مگنتیت و فراوانی Ti، V، Al، Mn، Ni و Cr نیز همانند اندوخته اسکارن است. توده بیوتیت‌سینودیوریت میزبان بافت هیپ‌ایدیومورف گرانولار داشته و بیشتر کانی‌های پلاژیوکلاز، آلکالی‌فلدسپار، بیوتیت و آپاتیت دارد. این توده از نوع آلکالن سری پتاسیم است که در جایگاه درون‌صفحه‏‌ای پدید آمده است. غنی‏‌شدگی شدید از عنصرهای LREE، LILE (مانند: Rb، Cs، Ba و K)، HFSE (مانند: Nb، Zr، Ti) و عنصر P از ویژگی‌های این ماگماست. خاستگاه ماگمای مادر این توده، ذوب‌بخشی درجه پایین گارنت لرزولیت گوشته آستنوسفری تا مرز آستنوسفر- لیتوسفر است.

سنگ‎شناسی و زمین‎شیمی توده‌های نفوذی مناطق اکتشافی سم‌آهنی و فرزنه، خاور معدن سنگ‌آهن سنگان خواف (جنوب‌خاوری مشهد)

نازی مظهری؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ مجید قادری

دوره 8، شماره 29 ، خرداد 1396، ، صفحه 135-152

https://doi.org/10.22108/ijp.2017.21542

چکیده

منطقه‌های اکتشافی سم‌آهنی و فرزنه از آنومالی‌های خاوری مجموعه معدن سنگان خواف در استان خراسان‌رضوی، به‌شمار می‌روند. در این منطقه، توده‌های نفوذی به سن ترسیری هستند و ترکیب بیوتیت مونزونیت پورفیری ... بیشتر منطقه‌های اکتشافی سم‌آهنی و فرزنه از آنومالی‌های خاوری مجموعه معدن سنگان خواف در استان خراسان‌رضوی، به‌شمار می‌روند. در این منطقه، توده‌های نفوذی به سن ترسیری هستند و ترکیب بیوتیت مونزونیت پورفیری و بیوتیت‌ سینوگرانیت دارند. با توجه به دگرسانی شدید در توده بیوتیت مونزونیت پورفیری، بررسی‎های زمین‎شیمیایی بر روی توده بیوتیت‌ سینوگرانیت متمرکز شده ‌است. این توده پرآلومینوس، پتاسیم متوسط تا بالا و منیزیمی بوده و جایگاه زمین‌ساختی آن پس از کوهزایی است. فراوانی REE نشان‌دهنده آنومالی منفی Eu، غنی‌شدگی ملایم از LREE، الگوی مثبت تا نزدیک به هموارِ HREE، آنومالی منفی Ba، Sr، La، Ce و Ti و مقدارهای فراوانِ Ga (ppm 124 - 16) در هر دو نوع گرانیت‌های پرآلکالن نوع A و گرانیت‌های جدایش‌یافته نوع I است. برپایه مقادیر اکسید‌های اصلی و نسبت SiO2 در برابر FeOt/MgO، نمونه‎ها از گرانیت‌های نوع I هستند. تغییرات عناصر فرعی و کمیاب در همه نمونه‎ها نشان‌دهنده جدایش بلورین پلاژیوکلاز، بیوتیت، آلکالی‌فلدسپار و کانی‎های فرعی از یک ماگمای گرانیتی نوع I و تهی از P است. افزایش در عناصر HFSE، به‌ویژه Ga و Nb، نیز در پی جدایش این گرانیت‌ها روی داده است. مقایسه این توده‌ها با توده‌های برمانی و سرخر در جنوب‌خاور سنگان نشان می‌دهد که الگوی تغییرات عناصر اصلی، فرعی و خاکی کمیاب آنها همانند یکدیگر و مانند گرانیت‌های نوع I جدایش‌یافته است. این سنگ‌ها می‌توانند در پی درجه‌های گوناگون ذوب‌بخشی سنگ‌مادر آندزیت-داسیتی و یا در پی فرایندهای دو مرحله‌ای از ذوب دوباره سنگ‎های حدواسط پدید آیند.

سنگ‌شناسی و زمین‌شیمی سنگ‌های آتشفشانی مناطق چشمه‌خوری و شکسته‌سبز، خور (شمال‌باختری بیرجند، خاور ایران)

مریم جاویدی مقدم؛ محمد حسن کریم‌پور؛ خسرو ابراهیمی نصرآبادی؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمدرضا حیدریان شهری

دوره 7، شماره 27 ، مهر 1395، ، صفحه 125-146

https://doi.org/10.22108/ijp.2016.21021

چکیده

محدوده خور در خاور ایران و شمال‌باختر بیرجند جای دارد. این محدوده دارای برونزدهایی از سنگ‌های آتشفشانی ائوسن-الیگوسن با ترکیب آندزیت‌بازالتی تا ریولیتی است که سنگ‌های آذرین نیمه‌درونی و درونیِ گرانودیوریتی ... بیشتر محدوده خور در خاور ایران و شمال‌باختر بیرجند جای دارد. این محدوده دارای برونزدهایی از سنگ‌های آتشفشانی ائوسن-الیگوسن با ترکیب آندزیت‌بازالتی تا ریولیتی است که سنگ‌های آذرین نیمه‌درونی و درونیِ گرانودیوریتی تا گابرویی در آنها نفوذ کرده‌اند. در این پژوهش، سنگ‌زایی (پتروژنز) سنگ‌های آتشفشانی مناطق چشمه‌خوری و شکسته‌سبز که در محدوده خور بیشترین گسترش را دارند، بررسی شده است. سنگ‌های ریولیت، داسیت، آندزیت، تراکی‌آندزیت و آندزیت‌بازالتی در منطقه چشمه‌خوری و تراکی‌آندزیت در منطقه شکسته‌سبز شناسایی شدند. بافت بیشتر این سنگ‌ها پورفیری، هیالوپورفیری و میکرولیتی است و دارای کانی‌های پلاژیوکلاز، اوژیت، آلکالی‌فلدسپار، هورنبلند، بیوتیت و کوارتز هستند. سنگ‌های آتشفشانی چشمه‌خوری سرشت کالک‌آلکالن با پتاسیم بالا دارند. غنی‌شدگی LREEها در برابر HREEها و غنی‌شدگی عناصر LILE در برابر HFSE نشان می‌دهد که این سنگ‌ها در پهنه ماگمایی فرورانش پدید آمده‌اند. نسبت ایزوتوپ اولیه 87Sr/86Sr در سنگ‌های آندزیتی و داسیتی نشان‌دهنده پیدایش ماگمای آنها از ذوب‌بخشی گوشته غنی‌شده‌ای است که در هنگام تفریق، دچار آلودگی پوسته‌ای شده است. تراکی‌آندزیت‌های شکسته‌سبز سرشت شوشونیتی دارند. این سنگ‌ها دارای نسبت بالای FeOt/FeO*+MgO، K2O/Na2O و نیز ppm360Zr>، ppm39 Y>، ppm100Ce> هستند. همچنین، دارای غنی‌شدگی شدید از عناصر LREE و HFSE، تهی‌شدگی از Eu و کاهش در Ba و Sr هستند. تراکی‌آندزیت‌های منطقه شکسته‌سبز در محدوده آتشفشانی‌های پس از برخورد جای می‌گیرند.

سنگ‌شناسی، ژئوشیمی و جایگاه زمین‌ساختی توده‌های نفوذی محدوده جنوب‌باختری سرخ‌کوه (بلوک لوت، خاور ایران)

احمد حسینخانی؛ محمد حسن کریم‌پور؛ آزاده ملکزاده شفارودی

دوره 7، شماره 26 ، تیر 1395، ، صفحه 135-152

https://doi.org/10.22108/ijp.2016.20846

چکیده

محدوده جنوب‌‌باختری سرخ‌کوه در 120 کیلومتری جنوب‌باختری شهر بیرجند قرار گرفته و بخشی از مجموعه آتشفشانی-آذرین‌درونی ترسیری در باختر بلوک لوت است. زمین‌شناسی منطقه شامل سنگ‌های آتشفشانی با ترکیب ... بیشتر محدوده جنوب‌‌باختری سرخ‌کوه در 120 کیلومتری جنوب‌باختری شهر بیرجند قرار گرفته و بخشی از مجموعه آتشفشانی-آذرین‌درونی ترسیری در باختر بلوک لوت است. زمین‌شناسی منطقه شامل سنگ‌های آتشفشانی با ترکیب آندزیت و بازالت بوده که نفوذ توده‌های نفوذی در مراحل زمانی متفاوت با ترکیب هورنبلنددیوریت، هورنبلندمیکرودیوریت، هورنبلنددیوریت پورفیری، هورنبلندکوارتزدیوریت پورفیری و بیوتیت‌کوارتزمونزونیت در آنها موجب دگرسانی گسترده‌ای شده است. بافت توده‌های نفوذی منطقه بیشتر پورفیری، گرانولار و پویی‌کیلیتیک است. کانی‌های اصلی تشکیل‌دهنده این توده‌های نفوذی هورنبلند و پلاژیوکلاز بوده و در بیوتیت‌کوارتز‌مونزونیت کانی‌های بیوتیت و کوارتز نیز حضور دارند. ترکیب توده‌های نفوذی در محدوده متاآلومینوس تا کمی پرآلومینوس بوده، اغلب ماهیت کالک‌آلکالن دارند اما برخی توده‌های دیوریتی ماهیت تولییتی نیز دارند. توده‌های نفوذی منطقه در محدوده گرانیت‌های کمان‌های آتشفشانی واقع شده و متعلق به گرانیتوییدهای سری مگنتیت (یا I) هستند. در بررسی عناصر فرعی و خاکی نادر، غنی‌شدگی عناصر (LILE، Ba، K، Cs و Sr)، کاهیدگی عناصر (HFSE، Nb، P و Ti) و غنی‌شدگی عناصر LREE نسبت به HREE دیده می‌شود که از ویژگی‌های شاخص ماگمای تولید شده در پهنه فرورانش است. مقادیر بالای (Eu/Eu*) در دیوریت کالک‌آلکالن و تولییتی (بین 9/0-8/0) و در بیوتیت‌کوارتزمونزونیت (5/1) و همچنین، غنی‌شدگی Sr به‌ویژه در توده‌ بیوتیت‌کوارتزمونزونیت (ppm 900) نشان‌دهنده نبود پلاژیوکلاز در خاستگاه این ماگماست. تهی‌شدگی Nb و مقدار بالای Zr/Nb آلودگی اندک ماگما با پوسته قاره‌ای را نشان می‌دهد. مقدار نسبت (LaN/YbN) نیز کم بوده، بین 9-5 متغیر است. ماگمای مولد توده‌های نفوذی از حدود 1 تا 5 درصد ذوب‌بخشی گارنت-اسپینل لرزولیت (با مقدار کم گارنت) و در عمق حدود 60 کیلومتر گوشته بالایی تشکیل شده است.

سنگ‌شناسی، ژئوشیمی و جایگاه تکتونیکی سنگ‌های آتشفشانی و توده‌های نفوذی ترسیری شمال شهر فیروزه (شمال‌شرقی ایران)

آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمد حسن کریم‌پور؛ آرزو زارعی

دوره 7، شماره 25 ، فروردین 1395، ، صفحه 157-175

https://doi.org/10.22108/ijp.2016.20838

چکیده

منطقۀ مورد مطالعه در فاصلۀ 15 کیلومتری شمال شهر فیروزه در استان خراسان رضوی قرار دارد و در جنوب شرقی کمان ماگمایی ترسیری قوچان - سبزوار قرار دارد. زمین‌شناسی منطقه دربردارندۀ گدازه‌هایی با ترکیب داسیت ... بیشتر منطقۀ مورد مطالعه در فاصلۀ 15 کیلومتری شمال شهر فیروزه در استان خراسان رضوی قرار دارد و در جنوب شرقی کمان ماگمایی ترسیری قوچان - سبزوار قرار دارد. زمین‌شناسی منطقه دربردارندۀ گدازه‌هایی با ترکیب داسیت است که توده‌های عمیق و نیمه‌عمیق به‌صورت استوک هورنبلند گرانودیوریت پورفیری و دایک گرانودیوریتی الیگوسن در آن نفوذ کرده‌اند. سنگ‌های آذرین با واحدهای رسوبی جوان‌تر پوشیده شده‌اند. بافت واحد داسیتی، پورفیری تا گلومروپورفیری، بیش‌تر با زمینۀ جریانی است و کانی‌های کوارتز، پلاژیوکلاز، آلکالی فلدسپار و هورنبلند مهم‌ترین سازنده‌های آن هستند. تودۀ هورنبلند گرانودیوریت پورفیری، بافت پورفیری تا گلومروپورفیری دارد و کانی‌های کوارتز، پلاژیوکلاز، آلکالی فلدسپار و هورنبلند را دربرمی‌گیرد، در حالی که تودۀ گرانودیوریت، بافت گرانولار دارد و بدون هورنبلند است. بر اساس مطالعات ژئوشیمیایی، واحد آتشفشانی و توده‌های نفوذی اسیدی از نوع متاآلومینوس و پتاسیم متوسّط هستند و به گرانیتوییدهای نوع I متعلّق هستند. غنی‌شدگی عناصر LREE نسبت به HREE و عناصر LILE نسبت به HFSE تشکیل ماگما را در پهنۀ فرورانش تأیید می‌کند. مذاب آنها از ذوب‌بخشی آمفیبولیت گارنت‌دار (بین 10 تا 25 درصد) تشکیل شده است. مقادیر اکسیدهای اصلی، غنی‌شدگی عناصر LREE، ناهنجاری عمدتاً مثبت Eu، مقدار بالای Sr (بیش از 499 گرم در تن) و مقدار کم Y (کم‌تر از 13 گرم در تن) و Yb (کم‌تر از 4/1 گرم در تن) نشان می‌دهد که ماگمای این توده‌ها ماهیت ماگماهای آداکیتی پر‌سیلیس را دارند. سنگ‌های نفوذی و آتشفشانی شمال شهر فیروزه احتمالاً از ذوب‌بخشی ورقۀ اقیانوسی فرورانده‌شدۀ جوان و داغ نئوتتیس سبزوار و گوۀ گوشته‌ای روی آن در حاشیۀ قارۀ توران تشکیل شده‌اند.

سن‌سنجی زیرکن (U-Pb)، ژئوشیمی ایزوتوپ‌های Sr-Nd و پتروژنز گرانیتوئیدهای سری I احیایی منطقه کیبرکوه (جنوب‌غربی خواف)

چارلز استرن؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمدرضا حیدریان شهری؛ لنگ فارمر؛ محمدحسن کریم‌پور؛ احسان سلاطی

دوره 6، شماره 23 ، مهر 1394، ، صفحه 139-160

چکیده

منطقه کیبرکوه در شمال‌شرقی بلوک لوت واقع شده است. واحدهای سنگی منطقه شامل: سنگ‌های دگرگونی پالئوزوئیک و مجموعه توده‌های نفوذی کرتاسه تا ترسیر با ترکیب گرانیت تا دیوریت است. این توده‌ها به دو سری اکسیدان ... بیشتر منطقه کیبرکوه در شمال‌شرقی بلوک لوت واقع شده است. واحدهای سنگی منطقه شامل: سنگ‌های دگرگونی پالئوزوئیک و مجموعه توده‌های نفوذی کرتاسه تا ترسیر با ترکیب گرانیت تا دیوریت است. این توده‌ها به دو سری اکسیدان و احیایی تقسیم می‌شوند. توده‌های نفوذی احیایی شامل: گرانیت و گرانودیوریت است که دارای بافت هیپیدومورف گرانولار هستند و کانی‌های آنها متشکل از فلدسپارها، کوارتز، مسکوویت و کمتر بیوتیت است. توده‌های احیایی، پتاسیم متوسط تا بالا و از به طور عمده متاآلومینوس هستند. موقعیت تکتونیکی آنها به طور عمده مرز پهنه فرورانش و همزمان با برخورد را نشان می‌دهد. غنی‌شدگی عناصر LREE نسبت به عناصر HREE در توده‌ها مشاهده می‌شود. آنومالی منفی Eu و همچنین، کاهیدگی Sr و Ba نشان‌دهنده تشکیل ماگما در عمق پایداری پلاژیوکلاز و شرایط احیایی است. تهی‌شدگی در عناصر Hf، Sr، Ti و Zr نسبت به عناصری مانند: Ce، K، La، Nd، Rb و Tb نشان‌دهنده دخالت پوسته قاره‌ای در تشکیل ماگما است. نسبت ایزوتوپ 87Sr/86Sr نخستین، 143Nd/144Nd نخستین و مقدار εNd، ماگمایی با منشأ پوسته قاره‌ای را نشان می‌دهد. سن توده مسکوویت‌گرانیت با روش U-Pb در کانی زیرکن 137 میلیون سال، مربوط به کرتاسه پیشین (Valanginian) تعیین شد. همه شواهد صحرایی (مانند عدم وجود زینولیت)، پتروگرافی توده‌ها (وجود آمفیبول و نبود کانی‌های رستیتی)، داده‌های ژئوشیمیایی (کالک‌آلکالن پتاسیم بالا، به طور عمده متاآلومینوس و اطلاعات ایزوتوپ رادیوژنیک) و پذیرفتاری مغناطیسی (احیایی بودن) نشان می‌دهد که این توده‌ها از نوع توده‌های نفوذی I احیایی حاصل ذوب بخشی پوسته قاره‌ای هستند که به طور غالب از ذوب متاگریوک و آمفیبولیت‌ها منشأ گرفته‌اند.

سن‌سنجی زیرکن با روش U-Pb و ژئوشیمی توده‌های گرانیتی سرخر و برمانی، شرق معدن سنگ آهن سنگان خواف

آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمدحسن کریم‌پور؛ سید احمد مظاهری؛ عباس گل‌محمدی

دوره 5، شماره 17 ، فروردین 1393، ، صفحه 83-102

چکیده

توده‌های گرانیتی معروف به سرخر و برمانی در شرق معدن سنگان خواف در 300 کیلومتری جنوب‌شرقی مشهد و در شمال‌شرقی ایران واقع شده است. واحدهای سنگی منطقه شامل: آهک و دولومیت کریستالین، مجموعه رسوبی-آتشفشانی ... بیشتر توده‌های گرانیتی معروف به سرخر و برمانی در شرق معدن سنگان خواف در 300 کیلومتری جنوب‌شرقی مشهد و در شمال‌شرقی ایران واقع شده است. واحدهای سنگی منطقه شامل: آهک و دولومیت کریستالین، مجموعه رسوبی-آتشفشانی دگرگون شده قبل از کربونیفر و اسلیت، کوارتزیت و کنگلومرا کربونیفر است که توده‌های گرانیتوئیدی در آنها نفوذ نموده‌ است. در بخش مهم منطقه بررسی شده، توده‌های مونزوگرانیتی و سینوگرانیتی رخنمون دارد. دایک‌هایی از بیوتیت‌مونزوگرانیت پورفیری و بیوتیت‌میکروگرانیت آنها را قطع کرده است. کانی‌سازی آهن با این توده‌ها دیده نمی‌شود. سن‌سنجی زیرکن با روش U-Pb، سن مونزوگرانیت و سینوگرانیت را 41 میلیون سال قبل (ائوسن میانی) تعیین کرد. این توده‌ها از گرانیتوئیدهای مرتبط با کانی‌سازی آهن در معدن سنگان قدیمی‌تر است. بافت آنها هیپیدیومورف گرانولار و شامل کانی‌های: کوارتز، پلاژیوکلاز، آلکالی‌فلدسپار، هورنبلند و بیوتیت است. بر اساس مطالعات ژئوشیمیایی، توده‌های نفوذی از نوع متاآلومینوس تا کمی پرآلومینوس و بیشتر شوشونیتی است. این توده‌ها به علت داشتن نسبت K2O/Na2O بالا (3/1 تا 2/2) و نیز Zr>200ppm، Nb>20ppm، Ce>100ppm، Y>30ppm، Ga>20ppm و غنی‌شدگی شدید در عناصر REE به ویژه LREE‌ها در محدوده گرانیت‌های نوع A قرار می‌گیرد. اما مقدار FeOt/FeOt+MgO آنها کم (5/0 تا 9/0) بوده و بیشتر منیزمی است. در نمودار نرمالیزه شده نسبت به میانگین پوسته نیز غنی‌شدگی از عناصر HFSE مانند: Ga، Hf، Nb، Ta، Y و Zr و کاهیدگی شدیدی در Ba و Sr دیده می‌شود. موقعیت تکتونیکی آنها بعد از کوهزایی است. این در حالی است که توده‌های مرتبط با کانی‌سازی مگنتیت در محدوده معدن، از نوع گرانیتوئیدهای نوع I بوده و شواهد ژئوشیمیایی ماگماهای تشکیل شده در پهنه فرورانش را نشان می‌دهد. گرانیتوئیدهای شرق معدن سنگان متعلق به گروه A2 است که نشان‌دهنده مشتق شدن ماگما از منشأ پوسته قاره‌ای است.

زمین‌شناسی، کانی‌سازی، ژئوشیمی و پترولوژی توده‌های نفوذی منطقه اکتشافی رودگز، جنوب‌شرق گناباد

سید جواد هامونی؛ محمد حسن کریم‌پور؛ آزاده ملک‌زاده شفارودی؛ حسین حاجی میرزاجان

دوره 4، شماره 15 ، اسفند 1392، ، صفحه 77-96

چکیده

منطقه رودگز در 25 کیلومتری جنوب‌شرق گناباد و در استان خراسان رضوی قرار دارد. شیل و ماسه‌سنگ‌های منطقه تحت تأثیر کوهزایی اواسط ژوراسیک به اسلیت، شیست و کوارتزیت دگرگون شده‌اند. توده‌های نفوذی نیمه‌عمیق ... بیشتر منطقه رودگز در 25 کیلومتری جنوب‌شرق گناباد و در استان خراسان رضوی قرار دارد. شیل و ماسه‌سنگ‌های منطقه تحت تأثیر کوهزایی اواسط ژوراسیک به اسلیت، شیست و کوارتزیت دگرگون شده‌اند. توده‌های نفوذی نیمه‌عمیق ترشیاری دارای ترکیب مونزونیت تا مونزودیوریت است. اغلب سنگ‌های منطقه تحت تأثیر آلتراسیون‌های کربناتی، آرژیلیک، سرسیتی و سیلیسی-تورمالینی قرار گرفته‌اند. کانی‌سازی در منطقه کنترل گسلی دارد و به صورت رگه‌ای با روند بیشتر NW-SE و شیب 85 تا 90 درجه دیده می‌شود. کانی‌های اولیه شامل: کوارتز، تورمالین، کالکوپیریت، پیریت و کانی‌های ثانویه مالاکیت، آزوریت و گوتیت است. نمونه‌برداری ژئوشیمیایی با روش خرده‌سنگی، ناهنجاری‌های بالایی از عناصر مس، قلع، سرب و آرسنیک (همگی تا بیش از 10000 گرم در تن)، روی (حداکثر تا 5527 گرم در تن) و طلا (تا حداکثر 325 میلی‌گرم در تن) را نشان می‌دهد. همچنین، ژئوشیمی توده‌های نفوذی کمتر آلتره منطقه نشان می‌دهد که آنها متاآلومینوس و پتاسیم متوسط و در کمان ماگمایی پهنه فرورانش تشکیل شده‌اند. غنی‌شدگی شدید عناصر LREE نسبت به HREE و غنی‌شدگی در عناصر LILE Ba)، K، Rb، Sr و (Th نسبت به HFSE Nb)، Ta و (Ti مؤید تشکیل ماگما در پهنه فرورانش است. ناهنجاری مثبت Eu، مقدار بالای Sr (411 تا 684 گرم در تن) و بالا بودن نسبت (La/Yb)N (بیش از 55/21) در تمام نمونه‌ها نشان‌دهنده تشکیل ماگما در عمق پایداری گارنت است. بر اساس نسبت بالای Sr/Y (بیش از 67)، مقدار Y کمتر از 8 گرم در تن، Yb کمتر از 61/0 گرم در تن و بالا بودن نسبت (La/Yb)N، ماگمای این توده‌ها آداکیتی و سنگ منشأ آمفیبولیت با 25 درصد گارنت می‌تواند باشد. این توده‌های نفوذی نقشی در کانی‌سازی منطقه نداشته و فقط میزبان رگه‌ها بوده‌اند. کانی‌سازی منطقه رودگز از نوع پلی‌متال رگه‌ای و مرتبط با توده‌های احیایی در عمق است.

پتروگرافی و پتروژنز توده‌های نفوذی شمال‌شرق نایبند، شرق ایران

آزاده ملکزاده شفارودی؛ محمد حسن کریم‌پور؛ اکبر اسفندیارپور

دوره 4، شماره 16 ، بهمن 1392، ، صفحه 105-124

چکیده

منطقه بررسی شده در فاصله 50 کیلومتری شمال‌شرقی نایبند و در شرقی‌ترین ناحیه استان یزد قرار دارد. این محدوده بخشی از مجموعه سنگ‌های آتشفشانی-درونی ترسیری غرب بلوک لوت محسوب می‌شود. زمین‌شناسی منطقه شامل: ... بیشتر منطقه بررسی شده در فاصله 50 کیلومتری شمال‌شرقی نایبند و در شرقی‌ترین ناحیه استان یزد قرار دارد. این محدوده بخشی از مجموعه سنگ‌های آتشفشانی-درونی ترسیری غرب بلوک لوت محسوب می‌شود. زمین‌شناسی منطقه شامل: گدازه‌هایی با ترکیب لاتیت و تراکی‌آندزیت است که توده‌های نفوذی نیمه‌عمیق (ساب‌ولکان) با ترکیب مونزونیتی، سینیتی و گرانیتی در آن نفوذ نموده‌اند. بافت همه توده‌های نفوذی نیمه‌عمیق پورفیری تا گلومروپورفیری است. کانی‌های پلاژیوکلاز، فلدسپارپتاسیم، بیوتیت و کوارتز مهم‌ترین کانی‌های توده بیوتیت‌کوارتز‌مونزونیت پورفیری، بیوتیت‌سینیت پورفیری و بیوتیت‌گرانیت پورفیری است در حالی‌ که توده بیوتیت-پیروکسن‌مونزونیت پورفیری، علاوه بر آنها کلینوپیروکسن نیز دارد. بر اساس بررسی‌های ژئوشیمیایی، توده بیوتیت-پیروکسن‌مونزونیت پورفیری از نوع متاآلومینوس و شوشونیتی و به گرانیتوئیدهای سری مگنتیت (اکسیدان) و از نوع I تعلق دارد. غنی‌شدگی نسبی LREE نسبت به HREE و LILE نسبت به HFSE مؤید تشکیل ماگما در پهنه فرورانش است. این ماگما از ذوب بخشی اندک (1/0< تا 3>) یک منشأ لرزولیتی گارنت-اسپینل‌دار حاصل شده که با پوسته قاره‌ای آلودگی پیدا کرده است. توده بیوتیت‌گرانیت پورفیری از نوع پرآلومینوس به شدت فلسیک و اولتراپتاسیک و به گرانیتوئیدهای سری ایلمنیت (احیایی) و از نوع S تعلق دارد. بر اساس مقدار عناصر Nb، Rb، Ta، Y و Yb موقعیت تکتونیکی تشکیل ماگمای آن پهنه تصادم قاره است. ماگمای توده گرانیتی در اثر ذوب بخشی پوسته قاره‌ای و از منشأ رسوبات فقیر از رس نشأت گرفته است. غنی‌شدگی نسبی LREE نسبت به HREE، ناهنجاری بسیار منفی Eu و نسبت پایین (La/Yb)N و Ce/Yb)N) نشان می‌دهد که پلاژیوکلاز به عنوان کانی باقی‌مانده در ناحیه منشأ حضور داشته است. نفوذ این توده به داخل واحد مونزونیتی بیانگر وقوع یک پدیده تصادمی پس از ائوسن در غرب بلوک لوت است که نیاز به سن‌سنجی دقیق و بررسی ایزوتوپ‌های رادیوژنیک دارد.

زمین‌شیمی، سن‌سنجی U-Pb زیرکن و ایزوتوپ‌های Rb-Sr و Sm-Nd سنگ‌های مونزونیتی نجم‌آباد، جنوب گناباد

محراب مرادی نقندر؛ محمدحسن کریم‌پور؛ آزاده ملک‌زاده شفارودی؛ جی. لنگ فارمر؛ چارلز استرن

دوره 3، شماره 11 ، آذر 1391، ، صفحه 77-96

چکیده

نجم‌آباد در جنوب شهر گناباد، استان خراسان رضوی، و در شمال بلوک لوت واقع شده است. دو مجموعه گرانیتوییدی سری ایلمنیت به سن ژوراسیک و سری مگنتیت به سن ترشیری در منطقه شناسایی شدند. هدف از این مطالعه تعیین ... بیشتر نجم‌آباد در جنوب شهر گناباد، استان خراسان رضوی، و در شمال بلوک لوت واقع شده است. دو مجموعه گرانیتوییدی سری ایلمنیت به سن ژوراسیک و سری مگنتیت به سن ترشیری در منطقه شناسایی شدند. هدف از این مطالعه تعیین سن دقیق و بررسی پتروژنز توده‌های سری مگنتیت است. بر اساس سن‌سنجی به روش U-Pb در کانی زیرکن، سن توده‌های مونزونیتی منطقه نجم‌آباد معادل 9/39 میلیون سال (ائوسن میانی) است. این توده‌ها عمدتاً ماهیت متاآلومینوس تا کمی پرآلومینوس دارند و به گرانیتوییدهای سری مگنتیت (نوع I) تعلق دارند. غنی‌شدگی LREE نسبت به HREE و غنی‌شدگی عناصر LILE (Sr، Ba، Rb و K) نسبت به HFSE (Ta، Nb و Ti) شواهد مهمی است که ماگمای مونزونیتی در کمربند ماگمایی زون فرورانش تشکیل شده است. میانگین مقدار SiO2 (52/66 درصد)، Al2O3 (26/15 درصد)، MgO (13/1 درصد)، Na2O (7/4 درصد)، K2O/Na2O (31/0)، غنی‌شدگی شدید عناصر LREE، ناهنجاری مثبت Eu، مقدار بالای Sr (میانگین 492 گرم در تن)، بالا بودن نسبت (La/Yb)N (بیش از 58/13) و مقدار Y (کمتر از 9/7 گرم در تن) و Yb (کمتر از 7/0 گرم در تن) کم نشان می‌دهد که ماگمای این توده‌ها ماهیت ماگماهای آداکیتی به ویژه نوع پر سیلیس را دارند. بر اساس نسبت ایزوتوپ اولیه 143Nd/144Nd (512851/0) و 87Sr/86Sr (70512/0)، ماگمای توده مونزونیتی از پوسته اقیانوسی صفحه فرو رونده مشتق شده است. الگوی عناصر REE، نبود ناهنجاری منفی Eu و مقدار بالای Sr، نشان‌دهنده تشکیل ماگما در عمق پایداری گارنت است. ماگمای توده‌های مونزونیتی از ذوب بخشی آمفیبولیتی که بین 10 تا 25 درصد گارنت داشته است، تشکیل شده است. بر مبنای داده‌های زمین‌شیمی عناصر جزیی، نادر خاکی و مقادیر ایزوتوپ‌های Rb-Sr و Sm-Nd، توده‌های نیمه عمیق ترشیری بلوک لوت در زون فرورانش تشکیل شده‌اند. سن گرانیتوییدها بین ائوسن میانی تا الیگوسن تحتانی است. سن گرانیتوییدها از شمال بلوک لوت به جنوب کاهش می‌یابد. گرانیتوییدهای کیبرکوه با سن 3/43 میلیون سال، در شمال و چاه‌شلجمی با سن 3/33 میلیون سال، در جنوب رخنمون دارند. مقدار نسبت 87Sr/86Sr اولیه نیز از شمال به جنوب همراه با کاهش سن توده‌های نفوذی از کیبرکوه به طرف چاه‌شلجمی، از 7077/0 به 7047/0 کاسته می‌شود. ماگمای مونزونیتی نجم‌آباد برخلاف دیگر توده‌های نفوذی بلوک لوت، غنی از سدیم بوده و با توجه به مقدار Nb کمتر از 8 ppm و مقادیر ایزوتوپی، کم‌ترین آلودگی را با پوسته قاره‌ای داشته است.

تعیین سن زیرکن به روش U-Pb-Th، ژئوشیمی ایزوتوپ‌های Sr و Nd و تعیین ﻣﻨﺸﺄ پبل‌های گرانیتوییدی کنگلومرای سازند قره‌قیطان‌ در منطقه آق‌دربند

محمدحسن کریم‌پور؛ آزاده ملکزاده شفارودی؛ فرزین قائمی؛ جی. لنگ فارمر؛ چارلز استرن

دوره 2، شماره 7 ، خرداد 1390، ، صفحه 95-118

چکیده

کنگلومرای سازند قره‌قیطان‌ (پرمین فوقانی تا تریاس آغازین) بخشی از پی‌سنگ حوضه رسوبی کپه‌داغ در ناحیه آق‌دربند در شمال‌شرقی ایران است. قطعات پلوتونیک کنگلومرا عمدتاً از گرانیت، آلکالی‌گرانیت و کمتر ... بیشتر کنگلومرای سازند قره‌قیطان‌ (پرمین فوقانی تا تریاس آغازین) بخشی از پی‌سنگ حوضه رسوبی کپه‌داغ در ناحیه آق‌دربند در شمال‌شرقی ایران است. قطعات پلوتونیک کنگلومرا عمدتاً از گرانیت، آلکالی‌گرانیت و کمتر مونزونیت تشکیل شده است. این پبل‌ها عمدتاً غنی از پتاسیم بوده، ماهیتی شدیدآً پرآلومین تا متاآلومین دارند. پذیرفتاری مغناطیسی (SI 5-10×2 تا SI 5-10×27)، ترکیب کانی‌‌شناسی، طیف ترکیبی عمدتاً گرانیتی و ویژگی‌های ژئوشیمیایی، نشان می‌دهد که همه پبل‌ها به گرانیتوییدهای سری ایلمنیت (احیایی) تعلق دارند. سن‌سنجی به روش U-Pb بر روی کانی زیرکن، سن میانگین 343 میلیون سال (کربونیفر) را برای تبلور پبل گرانیتی مشخص کرد. مقدار نسبت 87Sr/86Sr اولیه با توجه به سن به‌دست آمده از زیرکن بین 7068/0 و 7062/0، مقدار 143Nd/144Nd اولیه بین 511936/0 و 511938/0 و εNd اولیه 03/5- تا 99/4- متغیر است. بنابراین، ماگما از ذوب‌بخشی سنگ‌های پوسته قاره‌ای ﻣﻨﺸﺄ گرفته است. بر اساس مقدار 143Nd/144Nd و εNd حداقل سن سنگ ﻣﻨﺸﺄ رسوبی دگرگون شده 1400 میلیون سال بوده است. در مرکز زیرکن‌ها نسل‌های متفاوت زیرکن (گرد شده) با سن‌های 1986، 1039 و 645 میلیون سال شناسایی شدند. این زیرکن‌ها از سنگ ﻣﻨﺸﺄ به‌همراه ماگما بالا آورده شده‌اند. در زمان تشکیل سنگ ﻣﻨﺸﺄ در منطقه سنگ‌هایی با سن‌های پروتروزوییک به‌عنوان پی‌سنگ قدیمی در ناحیه وجود داشته است. مقایسه سن توده‌های گرانیتی نوع احیایی ده‌نو، کوهسنگی و خواجه مراد (اواخر تریاس) که نتیجه برخورد صفحات ایران و توران هستند با سن پبل گرانیتی (کربونیفر)، نشان می‌دهد که پبل‌ها حاصل یک برخورد بسیار قدیمی‌تر بین خرده قاره‌های موجود در محل تشکیل آن‌ها (در شمال منطقه آق‌دربند و احتمالاً در کشور ترکمنستان) بوده‌اند.

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

نویسنده = آزاده ملک‌زاده شفارودی

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده