Document Type : Original Article
Authors
Department of Geology, Faculty of Science, Shahid Bahonar University, Kerman, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
کانسار روی و سرب انگوران در 125 کیلومتری غرب زنجان و در زون سنندج- سیرجان و مختصات جغرافیایی 47 درجه 24 دقیقه و 20 ثانیه شرقی و عرض 36 درجه و 37 دقیقه و 47 ثانیه شمالی واقع شده است (شکل 1). نزدیک‌ترین شهر به معدن، شهر دندی و نزدیک‌ترین آبادی به آن روستای قلعه جوق است و ارتفاع کانسار از سطح دریا حدود 3000 متر است. بهترین راه دسترسی به معدن جاده تهران- زنجان و از زنجان به دندی و سپس به معدن است که تمامی جاده آسفالته است. ذخیره کل کانسار 3/19 میلیون تن مخلوط کانسنگ سولفیدی- غیرسولفیدی روی است که 6/14 میلیون تن این ذخیره کانسنگ غیرسولفیدی با عیار 22 درصد روی و 6/4 درصد سرب است و در مجموع حدود 7/4 میلیون تن کانسنگ سولفیدی با عیار 7/27 درصد روی و 4/2 درصد سرب و 110 گرم درتن نقره را شامل می‌شود (Boni, 2005).
فعالیت معدنی در معدن روی و سرب انگوران از سال 1324 با روش استخراج زیرزمینی آغاز و تا پایان سال 1352 همچنان با همین روش ادامه یافت و از سال 1352 تا به امروز این معدن به‌صورت روباز بهره‌برداری شده است.
شکل 1- موقعیت جغرافیایی و راه‌های ارتباطی معدن انگوران
پس ازمطالعات دقیق زمین‌شناسی ناحیه‌ای، چینه‌شناسی، زمین ساخت، کانی‌شناسی، ساخت و بافت، پترولوژی، ژئوشیمیایی و غیره سنگ همبر و ماده معدنی کانسار روی و سرب انگوران و مقایسه آن با انواع کانسارهای سرب و روی مشابه در جهان (جدول 1)، می‌توان یک الگوی کانی‌زایی را برای کانسار روی و سرب انگوران ارائه داد.
جدول 1- مقایسه خصوصیات انواع کانسارهای سرب و روی
|
خصوصیات کانسارها |
دره می‌سی‌سی‌پی یا MVT |
سولفید توده‌ای یا VMS |
متصاعدی-رسوبی یا Sedex |
|
سنگ میزبان |
کربنات |
آتشفشانی |
شیلی- کربناتی |
|
سن کانسار |
پالئوزوئیک- کرتاسه |
از پرکامبرین تا زمان حال |
پروتروزوئیک بالایی |
|
مورفولوژی |
استراتاباند |
استراتی‌فرم |
استراتی‌فرم |
|
ساخت و بافت |
پرکننده فضای خالی و رگه ای |
لایه بندی |
لایه بندی |
|
دگرگونی |
مشاهده نمی‌شود |
ضعیف مشاهده می‌شود |
ضعیف مشاهده می‌شود |
|
عیار روی (درصد) |
5/5 |
1-35/0 |
5/7 |
|
عیار سرب (درصد) |
5/5 |
5/1 |
5/2 |
|
عیار مس (درصد) |
5-5/0 |
%10-2 |
1/0< |
|
مثال |
پین پوینت |
کوروکو |
مونت ایسا |
زمین‌شناسی و چینه‌شناسی معدن انگوران
کانسار انگوران یکی از مهمترین نهشته‌های روی و سرب سولفیدی- کربناتی است که بیش از 80 درصد ذخیره آن را کانسنگ کربناتی و 20 درصد مابقی را کانسنگ سولفیدی تشکیل می‌دهد (Borg and Daliran, 2005). عیار بخش کربناتی آن به‌طور متوسط 22 درصد روی و 5 درصد سرب و بخش سولفیدی دارای 27 درصد روی و 4/2 درصد سرب است.
این کانسار در منطقه تکاب نهشته شده است که خود بخشی از زون دگرگونی سنندج – سیرجان است. روند عمومی کانسارسازی در جهت شمال غرب – جنوب شرق است که از ساختارهای کلی تکنونیکی منطقه؛ یعنی گسل‌های معکوس و تراستی به خصوص گسل فینرچه – چهارطاق پیروی می‌کند.جایگاه چینه‌شناسی این کانسار مجموعه‌های دگرگونی پروتروزوئیک شمال شرقی تکاب است. این کانسار در آخرین افق‌های دگرگونی منطقه و ما بین سنگ‌های فرو دیواره شیستی و سنگ‌های فرا دیواره مرمر تشکیل شده است. شکل 2 مهمترین واحدهای سنگی معدن انگوران را نشان می‌دهد و حالت لایه‌بندی ماده معدنی و سنگ میزبان نیز مشاهده می‌شود.
شکل 2- مقطع E800، توده معدنی انگوران و سنگ همبر با حالت استراتی‌فرم (Gilg et al., 2003)
ویژگیهای ساختی و بافتی کانسار انگوران
بررسی ویژگیهای ساختی و بافتی موجود در سنگ‌های همبر و کانسنگ می‌تواند در شناخت محیط تشکیل و شرایط حاکم به هنگام تشکیل یک کانسار مفید باشند. بررسی دقیق ویژگیهای ساختی و بافتی و کانی‌شناسی، در تعیین توالی کانی‌شناسی، اکتشاف، نوع کانسارسازی و الگوی کانی زایی، فرایندهای اعمال شده بر روی کانسار در طول زمان (تکوین کانسار) و غیره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
الف- ساخت لایه‌ای یا نواری: مهمترین ساخت در قسمت سولفیدی در کانسار انگوران، ساخت لایه‌ای یا نواری است. این ساخت شامل لایه‌های متناوب سولفید (اسفالریت، گالن، پیریت و غیره) و سنگ همبر (شیست) است. این ساخت، بیانگر فعالیت متناوب کانی‌زایی و رسوبگذاری یا به عبارتی، کانی‌زایی همزاد (سین‌ژنتیک) است که بر اثر ورود محلول‌های گرمابی به درون یک حوضه رسوبی‌ایی به‌وجود آمده اند (شکل‌های 3 و 4).
ب- گالن با زوایای 120 درجه: کانی گالن ﺗﺄثیرات دگرگونی را به شکل تبلور مجدد با زاویه 120 درجه نشان می‌دهد که بیانگر دگرگونی همزمان ماده معدنی و سنگ همبر است.
تاکنون ساخت و بافت‌های رگه‌ای، پر کننده فضای خالی، برش انحلالی و همچنین کانی‌های مانند دولومیت زین اسبی، دولومیت اسپاری، فلئوریت و باریت که از مشخصات بارز کانسارهای دره می‌سی‌سی‌پی است، با ماده معدنی (گالن و اسفالریت) در کانسار روی و سرب انگوران دیده نشده است.
شکل 3- شیست‌های کانسار انگوران، چین خوردگی شیست ها (سرسیت- کلریتوشیست) به همراه ماده معدنی- نوارهای سولفیدی تیره که همراه سنگ همبر چین خورده اند (علوی نایینی و همکاران، 1361).
شکل 4- ساخت لایه‌ای در مقیاس متوسط لایه، لایه‌های متناوب سولفید و سنگ همبر شیست (سرسیت- کلریتوشیست)، سولفیدهای اولیه پس ازتشکیل همزمان با سنگ همبر بر اثر هوازدگی اکسید شده‌اند.
شکل 5- لایه‌بندی پیریت و اسفالریت در سرسیت- کلریتوشیست و کشیدگی پیریت (py) و اسفالریت (sp) بیانگر دگرگونی ماده معدنی با سنگ همبر است.
شکل 6- تبلور مجددگالن با زاویه 120 درجه که مشخصه دگرگونی ماده معدنی با سنگ همبر است.
کاربرد عیار عناصر (ژئوشیمیایی) در تعیین ﻣﻨﺸﺄ کانسار
ویژگیهای ژئوشیمیایی و رفتار عناصر در ماده معدنی، انعکاسی از شرایط تشکیل کانساراست. بنابراین، بررسی ژئوشیمیایی عناصر در ماده معدنی و مقایسه آن با کانسارهای جهانی می‌تواند در تعیین الگوی کانی‌زایی بسیار مهم باشد. همچنین ویژگیهای ژئوشیمیایی و رفتار عناصر می‌تواند در پی‌جویی و اکتشاف کانسارهای مشابه با اهمیت باشد (جدول‌های 1 و 2).
بر اساس شکل 7 استفاده از عیار عناصر روی، سرب، مس، آهن و غیره در بخش سولفیدی کانسار روی و سرب انگوران و مطالعات ژئوشیمیایی و استفاده از نمودارهای بالا می‌توان نتیجه گرفت که بر اساس عیار این عناصر، کانسار روی و سرب انگوران با کانسارهای سرب و روی نوع متصاعدی-رسوبی یا (Sedex)، بیشتر از کانسارهای سرب و روی نوع دره می‌سی‌سی‌پی (MVT) و سولفیدی- توده‌ای (Sedex)، همخوانی نشان می‌دهد.
جدول 1- عیار عناصر از نمونه‌های معدن انگوران*
|
Samples No. |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
|
(in %) |
|
|
0.36 |
0.06 |
0.09 |
0.06 |
0.16 |
0.45 |
1.52 |
1.11 |
|
Al |
|
|
0.36 |
0.06 |
0.09 |
0.06 |
0.16 |
0.45 |
1.52 |
1.11 |
|
Ti |
|
|
0.02 |
<0.005 |
<0.005 |
<0.005 |
0.007 |
0.02 |
0.06 |
0.065 |
|
Fe |
|
|
5.75 |
1.83 |
1.95 |
1.96 |
2.57 |
3.59 |
0.87 |
0.16 |
|
Mg |
|
|
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.02 |
0.02 |
0.54 |
0.37 |
0.21 |
|
Ca |
|
|
0.08 |
0.09 |
0.4 |
0.1 |
0.32 |
2.42 |
31.9 |
33.3 |
|
Na |
|
|
0.03 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.02 |
0.03 |
0.06 |
0.29 |
|
K |
|
|
0.12 |
0.02 |
0.03 |
0.02 |
0.05 |
0.17 |
0.45 |
0.44 |
|
S |
|
|
0.04 |
0.06 |
0.01 |
0.06 |
0.01 |
>10 |
1.08 |
0.04 |
|
(in ppm) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Au |
<0.001 |
0.004 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pt |
0.017 |
<0.005 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Pd |
<0.001 |
0.001 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ag |
|
|
60.8 |
2.47 |
1.98 |
3.17 |
3.48 |
>100 |
1.16 |
4.19 |
|
As |
|
|
2650 |
1910 |
1345 |
1505 |
1650 |
1780 |
55 |
54 |
|
Ba |
|
|
<10 |
<10 |
<10 |
<10 |
10 |
<10 |
20 |
20 |
|
Be |
|
|
1.73 |
1.12 |
1.05 |
1.1 |
1.11 |
0.11 |
0.45 |
0.56 |
|
Bi |
|
|
0.02 |
<0.01 |
<0.01 |
<0.01 |
0.03 |
0.07 |
0.05 |
0.04 |
|
Cd |
|
|
>1000 |
>1000 |
>1000 |
>1000 |
>1000 |
>1000 |
75.2 |
48.4 |
|
Ce |
|
|
4.41 |
2.53 |
2.19 |
2 |
3.27 |
1.27 |
12.95 |
7.58 |
|
Co |
|
|
436 |
418 |
490 |
505 |
416 |
487 |
11.6 |
5.4 |
|
Cr |
|
|
28 |
4 |
4 |
5 |
12 |
66 |
22 |
37 |
|
Cs |
|
|
1.35 |
0.18 |
0.28 |
0.2 |
0.38 |
1.21 |
1.74 |
3.24 |
|
Cu |
|
|
198.5 |
113 |
107 |
105.5 |
130.5 |
396 |
14 |
10 |
|
Ga |
|
|
66.9 |
9.93 |
12.8 |
10.85 |
16.2 |
56 |
4.31 |
3.76 |
|
Ge |
|
|
0.12 |
0.08 |
0.09 |
0.08 |
0.09 |
0.38 |
<0.05 |
0.22 |
|
Hf |
|
|
0.4 |
0.9 |
1 |
0.8 |
2.7 |
0.5 |
0.5 |
4.2 |
|
In |
|
|
8.46 |
0.138 |
0.16 |
0.28 |
1.17 |
5.76 |
0.07 |
0.16 |
|
La |
|
|
3 |
1.6 |
1.4 |
1.3 |
2.2 |
0.8 |
6.7 |
6.3 |
|
Li |
|
|
0.6 |
0.3 |
0.4 |
0.3 |
0.5 |
3.1 |
21 |
4.9 |
|
Mn |
|
|
664 |
619 |
699 |
724 |
642 |
148 |
199 |
343 |
|
Mo |
|
|
10.9 |
10.65 |
20.7 |
8.9 |
76 |
72.5 |
211 |
2890 |
|
Nb |
|
|
0.6 |
0.1 |
0.2 |
0.1 |
0.2 |
0.6 |
1.8 |
2.4 |
|
Ni |
|
|
147 |
71.2 |
74.6 |
90.3 |
82.8 |
100.5 |
<0.2 |
<0.2 |
|
P |
|
|
90 |
80 |
70 |
60 |
90 |
90 |
50 |
100 |
|
Pb |
|
|
4880 |
3960 |
1930 |
2280 |
2510 |
>10000 |
99.5 |
368 |
|
Rb |
|
|
3 |
0.8 |
0.9 |
0.6 |
1.7 |
5.1 |
19.4 |
11.3 |
|
Re |
|
|
<0.002 |
<0.002 |
<0.002 |
<0.002 |
0.007 |
0.012 |
0.023 |
0.413 |
|
Sb |
|
|
1850 |
738 |
779 |
702 |
961 |
2490 |
23.9 |
34 |
|
Sc |
|
|
2.1 |
1.1 |
1.1 |
1 |
1.6 |
0.9 |
4 |
4.1 |
|
Se |
|
|
26 |
29 |
30 |
28 |
29 |
27 |
3 |
3 |
|
Sn |
|
|
19 |
0.4 |
0.4 |
0.7 |
2.5 |
16 |
0.6 |
0.7 |
|
Sr |
|
|
2.6 |
1.4 |
2.9 |
1.1 |
1.3 |
13.7 |
255 |
34.9 |
|
Ta |
|
|
<0.05 |
<0.05 |
<0.05 |
<0.05 |
<0.05 |
<0.05 |
0.13 |
0.15 |
|
Te |
|
|
<0.05 |
0.06 |
0.05 |
<0.05 |
0.06 |
<0.05 |
<0.05 |
<0.05 |
|
Th |
|
|
0.5 |
0.2 |
0.3 |
0.2 |
0.7 |
0.5 |
2.2 |
2.7 |
|
Tl |
|
|
0.35 |
0.09 |
0.11 |
0.09 |
0.11 |
4.45 |
0.09 |
0.15 |
|
U |
|
|
2.1 |
0.7 |
0.7 |
0.6 |
1.2 |
5.5 |
1.2 |
1.9 |
|
V |
|
|
24 |
7 |
9 |
7 |
9 |
22 |
18 |
20 |
|
W |
|
|
7 |
6 |
3.9 |
5.2 |
7.1 |
1.4 |
0.8 |
6.6 |
|
Y |
|
|
3.5 |
2.2 |
2 |
2.2 |
2.8 |
0.5 |
5.5 |
4.9 |
|
Zn |
|
|
>10000 |
>10000 |
>10000 |
>10000 |
>10000 |
>10000 |
7720 |
4730 |
|
Zr |
|
|
14 |
35 |
43.4 |
25.6 |
108.5 |
18.3 |
23.4 |
154.5 |
* آنالیزها در شرکت ALS Chemex (کانادا) انجام شده‌اند.
|
(الف) |
(ب) |
|
(پ) |
(ت) |
شکل 7- الف) نسبت Pb/Pb+Zn در مقابل Log(Pb+Zn) در ذخایر نوع دره می‌سی‌سی‌پی، نوع متصاعدی- رسوبی، نوع متصاعدی- آتشفشانی و داده‌های بخش سولفیدی در کانسار انگوران شامل 52 نمونه و همخونی کانسار انگوران با کانسارهای سرب و روی متصاعدی-رسوبی (Goodfellow et al., 1993)، ب) نسبتCu در مقابل Pb+Zn+Cu) در ذخایر نوع دره می‌سی سی پی، نوع متصاعدی- رسوبی، نوع متصاعدی- آتشفشانی و داده‌های سولفیدی کانسار انگوران که متضاد با کانسار سولفیدی-توده‌ای است (Goodfellow et al., 1993)، پ) ذخیره و عیار ذخایر سرب و روی نوع دره می‌سی سی پی، ذخایر متصاعدی- رسوبی و میانگین 30 نمونه از بخش سولفیدی کانسار انگوران و همخونی بیشتر کانسار روی و سرب انگوران با کانسارهای سرب و روی متصاعدی-رسوبی (اقتباس از Sagster, 1990; Borg and Daliran, 2005)، ت) نمودار سه‌تایی Al-Fe-Mn، شامل جدایش محدوده کانسارهای گرمابی و غیرگرمابی و قرار گرفتن نمونه‌های بخش سولفیدی کانسار روی و سرب انگوران در محدوده کانسارهای گرمابی همانند کانسارهای متصاعدی-رسوبی (اقتباس از Bostrom, 1973).
مقدار عنصر مس در بخش سولفیدی کانسار انگوران و مقایسه آن با انواع کانسارهای سرب و روی در جهان
میانگین مس در کانسار انگوران حدود 014/0 درصد است که مقدار آن در بخش سولفیدی 019/0 درصد و در بخش کربناتی 013/0 درصد است. به‌طور کلی، عیار مس در کانسار انگوران پایین است. با مقایسه مقادیر مس در کانسار انگوران با کانسارهای دیگر می‌توان دریافت که عیار مس در این کانسار پایین و با عیار مس در کانسار مونت‌ایسا (نوع متصاعدی-رسوبی) قابل مقایسه است (جدول 3).
جدول 2- عیار عناصر از نمونه‌های معدن انگوران**
|
Samples No. |
Pb % |
Zn % |
Cu % |
Cd % |
Fe % |
Ag % |
|
1 |
0.024 |
0.52 |
<0.001 |
0.001 |
1.11 |
<5 |
|
2 |
0.014 |
0.093 |
<0.001 |
0.001 |
0.21 |
<5 |
|
3 |
0.007 |
0.095 |
<0.001 |
0.001 |
0.29 |
<5 |
|
4 |
0.007 |
0.057 |
<0.001 |
0.001 |
0.25 |
<5 |
|
5 |
0.006 |
0.066 |
<0.001 |
0.001 |
0.57 |
<5 |
|
6 |
0.008 |
0.046 |
<0.001 |
0.001 |
0.522 |
<5 |
|
7 |
0.007 |
0.084 |
<0.001 |
0.001 |
1.15 |
<5 |
|
8 |
0.007 |
0.065 |
<0.001 |
0.001 |
3.06 |
<5 |
|
9 |
0.009 |
0.087 |
<0.001 |
0.001 |
0.27 |
<5 |
|
10 |
0.017 |
0.17 |
<0.001 |
0.003 |
0.11 |
<5 |
|
11 |
0.06 |
1.1 |
0.004 |
0.013 |
0.6 |
<5 |
|
12 |
2.39 |
48.6 |
0.03 |
0.6 |
0.57 |
205 |
|
13 |
0.17 |
53.2 |
0.036 |
0.6 |
3.53 |
270 |
|
14 |
0.02 |
0.3 |
0.003 |
0.005 |
0.90 |
<5 |
|
15 |
0.017 |
0.14 |
0.002 |
0.002 |
2.96 |
5 |
|
16 |
0.025 |
0.32 |
0.015 |
0.003 |
5.33 |
<5 |
|
17 |
0.019 |
0.36 |
0.003 |
0.004 |
2.47 |
<5 |
|
18 |
0.087 |
18.8 |
0.009 |
0.131 |
2.1 |
58 |
|
19 |
0.1 |
0.76 |
0.003 |
0.008 |
3.2 |
<5 |
|
20 |
0.64 |
4.34 |
0.004 |
0.04 |
9.6 |
<5 |
|
21 |
4.95 |
40 |
0.013 |
0.33 |
6.3 |
12 |
|
22 |
0.38 |
42 |
0.021 |
0.156 |
8.9 |
23 |
|
23 |
0.25 |
49 |
0.016 |
0.267 |
2.7 |
<5 |
|
24 |
0.42 |
8.2 |
0.011 |
0.06 |
3.9 |
8 |
|
25 |
0.23 |
51.6 |
0.014 |
0.08 |
2.6 |
12 |
|
26 |
0.22 |
44.7 |
0.015 |
0.07 |
6.3 |
23 |
|
27 |
0.43 |
51.9 |
0.015 |
0.234 |
2 |
6 |
|
28 |
0.59 |
50 |
0.017 |
0.26 |
2.8 |
<5 |
|
29 |
0.35 |
48 |
0.019 |
0.34 |
4.8 |
30 |
|
30 |
0.24 |
52.3 |
0.013 |
0.262 |
1.96 |
33 |
** آنالیزها در شرکت معدنکاران انگوران انجام شده‌اند.
جدول 3- فراوانی مس در بعضی از کانسارهای سرب و روی نشان می‌دهد.
|
کانسار |
Cu% |
کانسار |
Cu% |
|
مونت ایسا |
06/0 |
کروکو |
3/1 |
|
بروکن هیل |
2/0 |
قبرس |
5-5/0 |
|
کید کریک |
46/2 |
بشی |
8/4-5/1 |
|
مسیو سولفیدهای آرکئن |
5/1 |
|
|
|
انگوران |
014/0 |
|
|
مطالعات و پیشنهادهای قبلی در مورد الگوی کانی‌زایی کانسار انگوران
در جدول 4 الگوهای پیشنهادی کانسارسازی روی و سرب انگوران آورده شده است:
جدول 4- مطالعات و الگوی پیشنهادی قبلی در مورد کانسار روی و سرب انگوران.
|
مطالعات قبلی |
نظریه (الگوی احتمالی) |
نکات قوت |
شواهد ذکر نشده |
|
یعقوب‌پور (1381) |
نوع می‌سی‌سی‌پی |
---- |
هیچ ساخت و بافت پر کننده فضای خالی، رگه‌ای و غیره در ارتباط با ماده معدنی و سنگ همبر مشاهده نمی‌شود. |
|
کریم‌پور (1381) |
مسیو سولفید |
همزاد با رسوبگذاری |
پایین بودن عیار مس و نبود مناطق دگرسانی خاص کانسارهای سولفیدی-توده ای |
|
غضنفری (1371) |
مسیو سولفید |
همزاد با رسوبگذاری |
پایین بودن عیار مس و نبود مناطق دگرسانی |
|
Maanijou (2002) |
مسیو سولفید پروتروزوئیک |
همزاد با رسوبگذاری |
پایین بودن عیار مس و نبود مناطق دگرسانی خاص کانسارهای سولفیدی-توده ای |
|
Gilg et al. (2003) |
نوع می‌سی‌سی‌پی |
----- |
هیچ ساخت و بافت پر کننده فضای خالی، رگه‌ای و غیره در ارتباط با ماده معدنی و سنگ همبر مشاهده نمی‌شود. |
|
Hitzman et al. (2003) |
در ارتباط با سیستم‌های گرمابی و ارتباط با توده‌های آندزیتی |
مرتبط بودن با سیستم‌های گرمابی |
سن کانسار پروتروزوئیک بالایی است. |
|
Borg and Daliran (2004 & 2005) |
در ارتباط با سیستم‌های گرمابی و ارتباط با توده‌های آندزیتی |
مرتبط بودن با سیستم‌های گرمابی |
سن کانسار پروتروزوئیک بالایی است. |
|
Annels et al. (2003) |
متصاعدی- رسوبی |
همزاد با رسوبگذاری و حالت لایه بندی ماده معدنی و سنگ همبر |
---- |
|
Boni (2003)
Boni (2005 & 2007) |
نوع می‌سی‌سی‌پی
الگوی نامشخص (؟) |
---
(سوپرژن) |
هیچ ساخت و بافت پر کننده فضای خالی، رگه‌ای و غیره در ارتباط با ماده معدنی و سنگ همبر مشاهده نمی‌شود،از طرفی سنگ همبر دگرگون است. |
الگوی کانی‌زایی در کانسار انگوران
1- ریفتی شدن منطقه مورد مطالعه در زمان اینفراکامبرین باعث نفوذ آب دریا از طریق شکستگی‌های عمیق و گسل‌های کششی به کف حوضه (پوسته قاره‌ای پرکامبرین) می‌شود. آب دریا ضمن نفوذ به عمق، بر اثر گرادیان زمین گرمایی که در مناطق ریفتی نسبتاً بالا است، گرم شده، مستعد جهت شستشوی عناصر کانی‌زا است.
2- واحد پوسته‌ای در زمان اینفراکامبرین توالی‌های دگرگونی بوده که مقادیر بیشتری روی را دارا است و واحدهای رسوبی در آن زمان شیل(شیست) بوده‌اند.
3- بر حسب عمق نفوذ آب دریا، آب دریا ابتدا عناصر آهن، منگنز، سرب و روی را به‌صورت کمپلکس‌های کلریدی و عنصر سیلیس را به‌صورت (H4SiO4) از سنگ‌های پوسته‌ای آزاد می‌کند.
4- با بالا رفتن غلظت عناصر و دمای محلول‌های فوق، فشار محلول‌ها بالا رفته و بر اثر جریان‌های همرفتی و در امتداد گسل‌های کششی، ابتدا محلول گرمابی شماره 1 (حاوی آهن) و سپس محلول گرمابی شماره 2 (حاوی سرب و روی) به سمت بالا حرکت می‌کنند.
5- ضمن حرکت محلول‌ها به سمت بالا، این محلول‌ها مجدداً بر روی سنگ‌های دگرگونی پرکامبرین تاثیر گذاشته که تاثیر محلول گرمابی شماره 1 به‌دلیل دمای پایین تر کمتر است. اما محلول‌های گرمابی شماره 2 (حاوی سرب و روی) به‌دلیل دمای بالاتر بیشتر بوده، عنصر روی را به‌دلیل انحلال بالای آن به‌شدت از شیست پرکامبرین می‌شویند. این محلول گرمابی از روی به‌شدت غنی می‌شود.
6- ضمن صعود محلول‌های گرمابی به درون حوضة رسوبی ابتدا محلول گرمابی شماره 1 (غنی ازآهن) وارد حوضه رسوبی می‌شوند. حوضه رسوبی (شیلی- کربناتی)، به‌دلیل شرایط احیایی و حضور باکتری‌های احیاء کننده که با ورود محلول‌های گرمابی شماره 1 (حاوی کلریدهای آهن) و تماس این محلول‌ها با H2S و -HS، سولفید آهن به‌صورت مکیناویت تشکیل می‌شود که بعداً به پیریت تبدیل می‌شود.
7- پس از آن محلول‌های شماره 2 (حاوی کلریدهای سرب و روی) وارد حوضه رسوبی شده، بر اثر تماس با H2S و -HS، سولفیدهای سرب و روی (گالن و اسفالریت)، تشکیل می‌شود.
8- تشکیل کانی‌های پیریت، گالن و اسفالریت در حوضه رسوبی همزمان با تشکیل سنگ همبر بوده که بیانگر همزاد بودن کانسار انگوران است.
9- تشکیل کانی‌های پیریت، گالن و اسفالریت به‌صورت لایه‌بندی با سنگ میزبان است، که تکرار لایه بندی با رسوبات در شکل‌های 3، 4 و 5 نشان داده شده است.
10- پس از تشکیل ماده معدنی به‌صورت سین ﮊنتیک، ماده معدنی به‌همراه سنگ همبر چین خورده، دگرگون می‌شود. این دگرگونی در زمان پس از پرکامبرن پسین- کامبرین زیرین صورت گرفته است (شکل 6).
11- پس از تشکیل ماده معدنی و با گذشت زمان، بر اثر چین خوردگی و دگرگونی و بالا آمدگی منطقه و نفوذ آبهای سطحی، باعث هوازگی ماده معدنی و اکسیداسیون پیریت موجود در ماده معدنی شده که این امر باعث تشکیل محلول‌های اسیدی می‌شود که ضمن انحلال روی، موجب حرکت آن به سمت پایین می‌شوند. با برخورد این محلول‌های اسیدی به سنگ‌های کربناتی و خنثی شدن این محلول‌ها، روی به‌صورت کربنات روی (اسمیت سونیت) تشکیل می‌شود.
12- به‌طور کلی، انحلال روی و تشکیل اسمیت سونیت در طول این فرایند باعث تشکیل کانسار سوپرژن انگوران (شکل 7) در زمان کواترنر شده است.
شکل 8- الگوی احتمالی تشکیل کانسار روی و سرب انگوران به‌ترتیب مراحل مختلف با مقیاس تقریبی. a) توالی‌های دگرگونی، b) ریفتی شدن منطقه و نفوذ آب دریا به عمق، c) شستن عناصر و حرکت محلول‌ها به سمت بالا و تشکیل همزمان ماده معدنی با سنگ همبر، d) چین‌خوردگی منطقه، e) گسل‌خوردگی منطقه و نفوذ آبهای سطحی، f) تشکیل کانسار روی غیر سولفیدی (سوپرژن).
نتیجه‌گیری
بر اساس مطالعات چینه‌شناسی، بافت و ساخت، کانی‌شناسی، پترولوژی، ژئوشیمیایی و غیره کانسار انگوران یک کانسار متصاعدی- رسوبی (Sedex) است.
- کانسار انگوران در یک حوضه ریفتی بر اثر نفوذ آب دریا به کف حوضه و شستن عناصر سرب، روی، آهن و غیره، انتقال عناصر و فوران محلول‌های گرمابی حاوی عناصر مذکور به درون حوضة رسوبی احیایی به‌وجود آمده است. سنگ میزبان در کانسار انگوران، مرمر و شیست‌های سازند کهر، با سن پروتزوئیک هستند که لایه‌بندی بین ماده معدنی و سنگ همبر به خوبی مشخص است که بیانگر تشکیل همزمان ماده معدنی و سنگ همبر است. پس از تشکیل ماده معدنی به‌صورت سین ﮊنتیک، ماده معدنی به‌همراه سنگ همبر چین خورده و دگرگون می‌شود. شواهد ساختی، بافتی، کانی‌شناسی و ژئوشیمیایی، مثل: بافت لایه‌ای سولفیدها با شیست و مرمر، کشیدگی لایه‌های سولفیدی (پیریت و اسفالریت)، بالا بودن عیار روی (28 درصد)، کم بودن عیار مس (014/0 درصد) و نبود ساخت و بافت‌های رگه‌ای، پر کننده فضای خالی و غیره نشان می‌دهد که این کانسار به کانسارهای متصاعدی- رسوبی (Sedex)، بیشتر از کانسار سولفید توده‌ای (VMS) و دره می‌سی‌سی‌پی (MVT) شباهت دارد. حضور پیریت کافی در ماده معدنی شرایط لازم جهت تشکیل کانسار سوپرژن انگوران را فراهم می‌آورد. کانسار انگوران یک کانسار روی غیرسولفیدی، سوپرژن است.
)