Document Type : Original Article
Authors
1 assistant professor university of Mohaghegh Ardabili
2 geology, faculty of earth sciences, Shahid Beheshti university, Tehran, Iran
3 professor, geology, faculty of earth sciences, Shahid Beheshti university, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
دادههای زمینشیمیایی در کنار دیگر اطلاعات، ابزار سودمندی هستند که در تفسیر دادهها و ارائه کلید اکتشافی و اکتشاف کانسارها بهکار میروند. بررسیهای زمینشیمیایی در کانسارهای گوناگون، افزونبر آنکه راهنمای خوبی در فهم چگونگی و مراحل پیدایش کانسار هستند، ابزار مهم اکتشافی در پیجویی کانسارهای مشابه بهشمار میروند. الگوی پراکندگی عناصر خاکی کمیاب بهطور معمول برای شناسایی نوع تودههای زمینشناسی، بهدستآوردن اطلاعاتی دربارة حمل، غنیشدگی و تغییرات محیطی فلزها بهکار برده میشود (Daux et al., 1994; Abdelnasser et al., 2018). بررسیهای زمینشیمیایی روی پهنههای دگرسانی، اهمیت ویژهای برای شناخت میزان تغییرات آنها در دگرسانی دارد. تحرکپذیری یا تمرکز عناصر خاکی کمیاب هنگام دگرسانی گرمابی، مورد بحث و اختلافنظر پژوهشگران بوده است. بهباور برخی پژوهشگران، عناصر خاکی کمیاب نامتحرک هستند و فرایندهایی مانند شستشو و دگرسانی گرمابی بر آنها تأثیرگذار نیست (Palacios et al., 1986)؛ اما بررسیهای انجامشده روی تیپهای گوناگون کانسارهای طلا مانند اپیترمال، مرتبط با تودههای نفوذی و طلا- مس پورفیری نشان داده است این عنصرها در شرایط خاص (مانند: PH کم، نسبت سیال/سنگ بالا و فراوانی کمپلکسهای یونی SO42- ، PO43- ، Cl- ، F- و CO32- ) متحرک میشوند (Alderton et al., 1980; Morgan et al., 2012; Liu et al., 2013). به باور Wood (1990)، عناصر خاکی کمیاب بیشتر در شرایط اسیدی بالاتر و با حضورCL- و SO42- کمپلکس پدید میآورند و متحرک میشوند. برپایة بررسیهای Alderton و همکاران (1980)، افزایش یا کاهش عناصر خاکی کمیاب تا دو برابر در هنگام دگرسانی گرمابی، بیشتر را عوامل زیر کنترل میکنند:
1- تمرکز REE در کانیهای فعال در واکنش؛
2- پایداری نسبی این کانیها در سیال؛
3- مکانهای قابل دسترس در کانیهای ثانویه برای همخوانی REE آزادشده در هنگام دگرسانی؛
4- تمرکز REE در سیال افزودهشده به سنگها؛
5- توانایی سیال برای زدودن REE از سیستم.
ازاینرو، وجود همخوانی میان سنگ اولیه، تجمعات دگرسانی، ویژگیهای فیزیکوشیمیایی سیالهای کانهدار، نسبتهای سیال/سنگ و الگوی REE پدیدآمده پذیرفتنی است (Aliyari et al., 2012; Linnen et al., 2014).
از چند دهة گذشته، بسیاری از پژوهشگران به بررسی منطقة موته پرداختهاند و هر یک تلاش کردهاند پرسشهای فراوان دربارة کانسارهای طلای منطقه را بهصورت علمی، منطقی و مستدل پاسخ دهند. برای نمونه، به باور Samani (1988)، کانهزاییهای طلای منطقه با تودههای گرانیتی وابستگی زایشی دارند. Moritz و Ghazban (1996) با بررسی کانهزاییهای بخش شکنا در چاه خاتون و سنجده، کانهزاییهای منطقه را پیامد آمیختگی یک سیال شور ناحیهای و یک سیال رقیق دیگر- شاید آب جوی- دانستهاند. Mehrabi و همکاران (2012) در مقاله خود کانسارهای منطقة موته را سامانة طلای مرتبط با تودههای نفوذی احیایی دانستهاند. Kouhestani و همکاران (2015) کانسار چاهباغ را بررسی و برای نخستینبار ارتباط کانهزایی طلا با پهنههای برشی شکلپذیر را در منطقه شناسایی و افزونبر بیان ویژگیهای کانهزاییهای شکلپذیر و شکنا در کانسار چاهباغ، آنها را از نوع کوهزایی دانستهاند. با وجود بررسیهای فراوان انجامشده در منطقة موته گمان میرود بررسی دقیق و جامع کانسارهای طلای منطقه با تاکید بر بررسیهای زمینشیمیایی عناصر خاکی کمیاب، افزونبر شناخت خاستگاههای احتمالی طلا و فرایندهای متأثرکننده توزیع آن، شناسایی فاکتورهای بحرانی پیدایش و تمرکز کانهزایی طلا را بهدنبال دارد. در این پژوهش، برای بهدستآوردن اطلاعاتی از ویژگیهای سیالهای کانهساز، بررسیهای زمینشیمیایی با بهرهگیری از دادههای REE سنگکل نمونههای سنگی و کانهدار منطقة سنجده انجام میشود.
جایگاه زمینشناسی منطقه و سنگنگاری
منطقة معدنی موته دو معدن فعال چاهخاتون و سنجده و هشت رخداد طلادار دارد و مهمترین منطقة معدنی فعال طلا در ایران بهشمار میرود. از دیدگاه زمینشناسی، این منطقه بخشی از پهنة دگرگونی سنندج- سیرجان است. این منطقه دربردارندة سنگهای رسوبی و آتشفشانی دگرگونشده است که تودههای نفوذی فراوان مافیک تا فلسیک در آنها نفوذ کردهاند (Badrzadeh, 2019). معدن سنجده در 7 کیلومتری شمالباختری کارخانة استحصال طلا است. سنگ میزبان این معدن، گنبد ریولیتی و فلسیکشیست کوهسیاه است که بخشهای طلادار اقتصادی آن، در سه پهنة برشی با گسلهای نرمال و ستبرای 3 تا 6 متر دیده میشوند (شکلهای 1 و 2- A). روند عمومی پهنههای کششی طلادار N46W و شیب آنها نزدیک به 60 درجه شمالخاوری است (شکل 2- B). جنس این سنگها، متاریولیت خاکستری رنگ خردشده و بهشدت سیلیسی شدهای است که طلا در آنها متمرکز شده است (شکل 2- C).
شکل 1- نقشة زمینشناسی محدودة معدنی موته (1. چاهخاتون؛ 2. دره اشکی؛ 3. چشمه گوهر؛ 4. سهکلوه؛ 5. تنگهزر؛ 6. چاه علومه؛ 7. سنجده؛ 8. قرومقروم؛ 9. چشمه دستار؛ 10. چاهباغ) (Kouhestani et al., 2014)
شکل 2- A) نمایی از معدن سنجده و شیستهای سبز و واحدهای متاریولیتی و نمایی از کوه یوخلو (دولومیت پرمین) ( دید رو به جنوب)؛ B) نمایی نزدیک از معدن سنجده و رفتار گسل اصلی نرمال، آرژیلیتیشدن آشکارا با رنگ سفید در تصویر دیده میشود؛ C) دگرسانی سیلیسی و رگههای کوارتز طلادار
پهنههای برشی با بخشهای باطله متاریولیتی خاکستری مایل به قهوهای کثیف از هم جدا شدهاند. این بخشها بههمراه میانلایههای متابازیتی همگی بخشی از کمپلکس شیستسبز هستند (شکلهای 2- A تا 2- C).
در بخشهای سطحی واحد متاریولیتی، پیریت به اکسیدهای آهن تجزیه شده و مهاجرت یونهای آهن ورنیشدن این بخشها را بهدنبال داشته است (شکل 3- A). در این واحد بافت بلاستوپورفیری عمومیت دارد و زمینة آن بیشتر از کوارتزهای ریزدانه ساخته شده است. بلورهای سرسیت بهصورت تجمعیافته و جهتیافته با چینخوردگیهای ظریف در راستای شیستوزیته سنگ دیده میشود (شکل 3- B). در بالاترین پلة معدن سنجده در محل پهنة اکسیدی، یک توده متابازیت وجود دارد که در پی حرکتهای گسلی در واحد متاریولیت جای گرفته است. این واحد با رنگ سبز تیره بهآسانی از واحدهای سنگی اطراف شناخته میشود (شکل 3- C). برپایة بررسیهای سنگنگاری مقطعهای نازک- صیقلی، این واحد دربردارندة پلاژیوکلاز، آمفیبول (اکتینولیت)، کلریت، کلسیت، بیوتیت و بهمیزان کمتر پیریت، هماتیت و لیمونیت است و دچار دگرگونی اندکی شده است (شکل 3- D).
شکل 3- A) نمایی از واحد متاریولیت و ورنیشدن بخشهای سطحی در پی تجزیة پیریت به اکسیدهای آهن؛ B) تصویر میکروسکوپی XPL از بلورهای پیریت در امتداد برگوارگی؛ C) نمایی از واحد متابازالت که با رنگ سبز تیره بهآسانی از واحدهای سنگی اطراف شناخته میشود؛ D) تصویر میکروسکوپی XPL از این واحد؛ E) نمونة دستی از فلسیک شیستهای منطقه؛ F) تصویر میکروسکوپی XPL از فلسیک شیستها
متاپلیتها از دیگر گروههای سنگی هستند که در منطقه رخنمون دارند. این سنگها، سنگهای دگرگونه آتشفشانی- رسوبی هستند که در حد رخسارة شیستسبز دگرگون شدهاند. بخش رسوبی این سنگها از مواد پلیتی، آرژیلی، و ماسهای و بخش ماگمایی از مواد انفجاری آذرآواری و همچنین، اپیکلاستیکها و مواد پدیدآمده از فرسایش مواد آتشفشانی قدیمی هستند. برپایة بررسیهای صحرایی، این واحد عموماً رنگ رخنمون خاکستری روشن دارد (شکل 3- E) که در پی فراوانی کانیهای میکایی، بهویژه مسکوویت، جلای ساتنی از خود نشان میدهد (شکل 3- F).
دگرسانی و کانهزایی
در منطقة بررسیشده، سنگ میزبان کانهزایی دچار درجههای گوناگون دگرسانی شده است و در بیشتر موارد، تا رخسارة شیستسبز دگرگون شده است. برپایة بررسیهای صحرایی، این واحد با رنگ سبز تیره تا سبز مایل به خاکستری بیشترین گسترش را در منطقه به خود اختصاص داده است و بیشتر بهصورت توف و گدازههای مافیک، بهندرت به شکل سیل و دایک دیده میشود. همچنین، در پی گسترش شدت دگرگونی ناحیهای و دگرریختی غالب منطقه، عموماً برگوارگی شدیدی از خود نشان میدهد که شامل تناوب نوارهای سرشار از کانیهای کلریت و کوارتز است (شکلهای 4- A و 4- B).
دگرسانی گرمابی همراه با رخداد طلا در این ناحیه با سفیدشدگی سنگدیواره و یا سنگ میزبان همراه است و بیشتر شامل دگرسانیهای سیلیسی، سولفیدی، کربناتی، کلریتی، آرژیلیتی و سریسیتیشدن است (شکلهای 5- A تا 5- H). دگرسانى با گسلهاى اصلى ناحیه ارتباط نزدیک دارد و بیشتر کانهزایی طلا در ارتباط با این گسلها هستند. در سنگهای میزبان معدن سنجده، دگرسانی بیشتر از نوع سیلیسی است و بهصورت رگهای و بیشتر در محل تراکم درزهها روی داده است (شکلهای 2- C، 5- B، 5- D و 5- H). در برخی پهنهها، رگههای سیلیسی پیریتدار با ستبرای نزدیک به یک متر دیده میشوند. کانهزایی در کانسار سنجده بهصورت رگههای کوارتزی سولفیددار است که بافت اصلی ماده معدنی را میسازند (شکلهای 5- G تا 5- H).
شکل 4- A) نمایی از شیستهای سبز منطقه که برگوارگی در آنها بهخوبی دیده میشود؛ B) تصویر میکروسکوپی XPL از واحد شیست سبز
شکل 5- A) تصویر نمونة دستی دگرسانی کربناتی؛ B) تصویر میکروسکوپی XPL از دگرسانی کربناتی بههمراه سیلیسیشدن و سولفیدیشدن؛ C) نمایی از دگرسانی کلریتی؛ D) تصویر میکروسکوپی XPL از دگرسانی کلریتی همراه با سیلیسیشدن؛ E) دگرسانی آرژیلیک در معدن سنجده با رنگ سفید بهآسانی از دیگر بخشها شناخته میشود؛ F) ورقههای نازک سریسیت در زمینة سنگ که بیشتر بههمراه بلورهای مسکوویت در راستای برگوارگی جای گرفتهاند؛ G) نمونة دستی از رگچة کوارتزی پیریتدار؛ H) تصویر میکروسکوپی XPL از رگة کوارتزی با کانهزایی پیریت
روش انجام پژوهش
پس از بررسیهای صحرایی و میکروسکوپی، برای بررسی تغییرات عنصرهای اصلی، فرعی، کمیاب و طلا، شمار 21 نمونه برای تجزیة به روش ICP-OES، 17 نمونه برای تجزیة به روش ICP-MS و 8 نمونه برای تجزیة به روش Fired Assay به مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی و SGS آنکارا فرستاده شدند. همچنین، از دادههای زمینشیمیایی 55 نمونه تجزیهشده در شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (کرج)، به روش Fired Assay و ICP-AES نیز بهره گرفته شد. برای آمادهسازی نمونهها خردایش و پودرکردن در آزمایشگاه تهیة پودر دانشکده علومزمین دانشگاه شهید بهشتی انجام شدند. زمینشیمی پهنههای کانهدار و سنگهای میزبان با تجزیة عنصرهای کمیاب و خاکی کمیابِ نمونههای سنگی برگزیده (سنگهای آتشفشانی و دگرگونی) انجام شد.
در پردازش دادهها، مقدارهای زیر آستانة آشکارسازی دستگاه که بهصورت صفر و یا bdl گزارش شده بودند، 3/1 آستانة آشکارسازی کم در نظر گرفته شد. برای شناخت چگونگی حضور طلا و عناصر خاکی کمیاب در پهنههای کانهدار، پس از بررسیهای کانهنگاری و شناسایی فازهای سولفیدی، شمار 20 مقطع نازک- صیقلی و 4 مقطع صیقلی برگزیده شدند و با دستگاه الکترون ریزکاو الکترونی (EPMA) در شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (کرج) بررسی و تجزیه شدند.
نتایج و بحث
توزیع طلا و عنصرهای همراه در رخنمونهای سنگی: برای بررسی فراوانی، توزیع و پراکندگی طلا و عنصرهای همراه آن در پهنههای دگرسانی و کانهدار، از پهنههای کانهدار و دگرسان نمونهبرداری سنگزمینشیمیایی شد.
همبستگی زمینشیمیایی طلا و عنصرهای همراه: برای بررسی همبستگی طلا و عنصرهای همراه با آن، ضریب همبستگی برپایة روش اسپیرمن و رسم نمودارهای دومتغیره عنصرهای گوناگون در برابر طلا بهکار برده شد (شکل 6؛ جدول 1). بر این پایه، طلا بیشترین همبستگی مثبت را با Ag (r=0.49) و Te (r= 0.44) و بهمیزان کمتر با Ba (r=0.36)، Bi (r=0.22)، La (r=0.2)، Th (r=0.17)، Sr (r=0.17)، Pb (r=0.16) و As (r=0.12) نشان میدهد. همچنین، طلا همبستگی ضعیفی با Fe، K، W و U دارد. افزونبراین، طلا با عنصرهای Cr (r=- 0.39)، Mo (r=- 0.16) و Ni (r=- 0.15) همبستگی منفی و با عنصرهای Ti (r=- 0.09)، Sc ((r=- 0.06)، Zn (r=- 0.04)؛ Co (r=- 0.02) و Rb (r=- 0.01) همبستگی ضعیف منفی نشان میدهد. همبستگی مثبت نقره و تلوریم با حضور الکتروم و تلوریدهای طلا- نقره توجیهپذیر است. برخی پژوهشگران (مانند: Lang و همکاران، 2000؛ Silitoe و Thompson، 1998) همبستگی مثبت Bi و W با طلا در کانسارهای طلا را نشانة ارتباط قوی کانیسازی با گرانیتوییدها و حتی ماگماییبودن آن میدانند؛ اما برخی دیگر از پژوهشگران (مانند: Goldfarb و همکاران، 1999) غنیشدن این عنصرها را که در کانسارهای گوناگون با انواع سنگ میزبان و درجات گوناگون دگرگونی دیده میشوند، مستقل از ارتباط فضایی و زمانی آنها با گرانیتوییدها میدانند. برپایة بررسیهای Ciobanu و همکاران (2005) همراهی طلا با کالکوژنیدهای Bi و Pb در کانسارهای طلا معمول است و چهبسا دلیلی بر همبستگی مثبت Bi و Pb با طلا باشد. همبستگی طلا با مس نیز نشانه جایگیری طلا در ساختمان کالکوپیریت است. Kouhestani (2004) نیز از همبستگی مثبت طلا با Cu و Pb و همبستگی منفی طلا با Zn در چاهباغ یاد کرده است، ایشان رفتار متفاوت Zn را پیامد تحرک آن هنگام دگرگونی و دگرسانی دانستهاند. همبستگی مثبت ضعیف Sr با طلا به دگرسانی پتاسیمفلدسپار سنگ دیواره مربوط است، چون این عنصر جانشین پتاسیم در کانیهای پتاسیمدار میشود. همبستگی منفی Co، Cr و Ni با طلا نیز به سرشت اسیدی سنگ میزبان کانهزایی نسبت داده میشود.
جدول 1- ضریبهای همبستگی طلا و عنصرهای همراه برپایة روش اسپیرمن
Au |
Cr |
Ni |
Pb |
Sr |
Ba |
Ti |
Fe |
Al |
La |
Sc |
Ca |
K |
Na |
Ag |
As |
Bi |
Co |
Cu |
Mo |
Sb |
Zn |
W |
U |
Te |
Rb |
Th |
|
Au |
1 |
||||||||||||||||||||||||||
Cr |
-.391** |
1 |
|||||||||||||||||||||||||
Ni |
-0.152 |
0.238 |
1 |
||||||||||||||||||||||||
Pb |
0.168 |
-0.018 |
.589** |
1 |
|||||||||||||||||||||||
Sr |
0.179 |
0.246 |
-0.229 |
0.109 |
1 |
||||||||||||||||||||||
Ba |
.361** |
-0.04 |
-0.229 |
0.06 |
.616** |
1 |
|||||||||||||||||||||
Ti |
-0.094 |
.508** |
-.432** |
-.405** |
.475** |
.284* |
1 |
||||||||||||||||||||
Fe |
0.039 |
0.189 |
.737** |
.512** |
0.016 |
0.024 |
-.375** |
1 |
|||||||||||||||||||
Al |
0.01 |
0.139 |
-.656** |
-.392** |
.468** |
.341* |
.822** |
-.622** |
1 |
||||||||||||||||||
La |
0.203 |
0.084 |
-.308* |
-0.137 |
.347** |
.436** |
.547** |
-0.225 |
.545** |
1 |
|||||||||||||||||
Sc |
-0.063 |
.514** |
-.276* |
-0.224 |
.619** |
.417** |
.857** |
-0.212 |
.739** |
.614** |
1 |
||||||||||||||||
Ca |
0.107 |
0.013 |
-0.092 |
0.111 |
.609** |
.527** |
0.224 |
0.104 |
.329* |
0.255 |
.445** |
1 |
|||||||||||||||
K |
0.029 |
0.106 |
-.506** |
-.304* |
.401** |
.450** |
.627** |
-.467** |
.791** |
.451** |
.576** |
.322* |
1 |
||||||||||||||
Na |
0.065 |
-0.072 |
-.647** |
-.328* |
.397** |
0.208 |
.617** |
-.630** |
.892** |
.424** |
.492** |
0.216 |
.684** |
1 |
|||||||||||||
Ag |
.495** |
-0.169 |
.363** |
.456** |
-0.089 |
0.008 |
-.388** |
.400** |
-.444** |
-0.082 |
-.325* |
-0.189 |
-.384** |
-.391** |
1 |
||||||||||||
As |
0.129 |
0.195 |
.426** |
.655** |
0.138 |
0.121 |
-0.17 |
.445** |
-.290* |
-0.088 |
-0.041 |
0.082 |
-0.109 |
-.390** |
.339* |
1 |
|||||||||||
Bi |
0.213 |
0.203 |
.485** |
.283* |
0.005 |
-0.043 |
-0.144 |
.659** |
-.373** |
0.012 |
-0.077 |
-0.131 |
-.378** |
-.340* |
.494** |
.314* |
1 |
||||||||||
Co |
-0.028 |
0.197 |
.904** |
.541** |
-0.195 |
-0.136 |
-.382** |
.730** |
-.599** |
-0.178 |
-0.218 |
-0.107 |
-.494** |
-.627** |
.427** |
.505** |
.535** |
1 |
|||||||||
Cu |
0.032 |
0.079 |
.684** |
.486** |
-0.131 |
-0.153 |
-.366** |
.530** |
-.544** |
-.323* |
-0.262 |
-0.209 |
-.529** |
-.527** |
.539** |
.366** |
.482** |
.686** |
1 |
||||||||
Mo |
-0.163 |
0.153 |
0.206 |
0.153 |
0.108 |
0.161 |
-0.141 |
.383** |
-0.2 |
-0.207 |
-0.025 |
0.239 |
-0.055 |
-.338* |
0.102 |
.420** |
0.023 |
0.23 |
.313* |
1 |
|||||||
Sb |
0.02 |
.312* |
.695** |
.693** |
0.057 |
0.026 |
-.321* |
.659** |
-.520** |
-.271* |
-0.15 |
0.052 |
-.413** |
-.584** |
.419** |
.765** |
.466** |
.704** |
.627** |
.383** |
1 |
||||||
Zn |
-0.042 |
0.041 |
.394** |
.529** |
0.084 |
0.093 |
-0.115 |
.290* |
-0.193 |
-0.101 |
0.058 |
0.242 |
-0.146 |
-.286* |
0.135 |
.459** |
0.063 |
.397** |
.439** |
.294* |
.438** |
1 |
|||||
W |
0.002 |
0.178 |
-.423** |
-0.256 |
.272* |
0.214 |
.648** |
-.493** |
.654** |
.284* |
.493** |
0.03 |
.601** |
.560** |
-0.222 |
0.017 |
-.377** |
-.369** |
-0.132 |
0.067 |
-.274* |
-0.043 |
1 |
||||
U |
0.075 |
0.171 |
.394** |
.497** |
.350** |
.445** |
-0.062 |
.426** |
-0.126 |
0.164 |
0.206 |
.395** |
-0.005 |
-0.229 |
0.25 |
.636** |
0.147 |
.482** |
.348** |
.568** |
.631** |
.416** |
0.094 |
1 |
|||
Te |
.443** |
-0.093 |
.317* |
.409** |
-0.036 |
-0.111 |
-.323* |
.495** |
-.395** |
-0.201 |
-.370** |
-.348** |
-.405** |
-0.208 |
.652** |
0.262 |
.641** |
.386** |
.461** |
0.03 |
.338* |
-0.026 |
-0.193 |
0.102 |
1 |
||
Rb |
-0.013 |
0.166 |
-.453** |
-0.262 |
.369** |
.427** |
.602** |
-.451** |
.768** |
.413** |
.572** |
.372** |
.958** |
.631** |
-.398** |
-0.083 |
-.402** |
-.448** |
-.490** |
-0.036 |
-.336* |
-0.151 |
.608** |
0.049 |
-.459** |
1 |
|
Th |
0.179 |
-0.123 |
-.332* |
0.003 |
.340* |
.427** |
.408** |
-.306* |
.660** |
.641** |
.465** |
.329* |
.629** |
.680** |
-0.229 |
-0.074 |
-0.149 |
-.289* |
-.423** |
-.281* |
-.326* |
-0.097 |
.414** |
0.139 |
-0.191 |
.639** |
1 |
شکل 6- نمودارهای دومتغیره عنصرهای مختلف دربرابر طلا (نکته: دو دستهبودن نمونهها پیامد بالاتربودن عیار طلا در نمونههای کانیسازیشده است)
شکل 6- ادامه
زمینشیمی عناصر خاکی کمیاب
توزیع و پراکندگی REE در واحدهای سنگی و پهنههای کانهدار: در سیستمهای گرمابی، عناصر خاکی کمیاب برای پیبردن به خاستگاه سیالهای کانهساز و فرایندهای برهمکنش سیال – سنگ بهکار برده میشوند. معمولا الگوی بهنجارشده عناصر خاکی کمیاب دربرابر ترکیب کندریت بازتابی از ویژگیهای خاستگاه و حتی تغییرات تمرکز REE است که هنگام هوازدگی فیزیکی و شیمیایی رخ داده است (Yang et al., 2012). دادههای بهدستآمده از تجزیة زمینشیمیایی عناصر خاکی کمیاب در واحدهای گوناگون سنگی منطقه و پهنههای کانهساز در جدول 2 آورده شدهاند و ویژگیهای آنها به تفکیک گفته میشوند. درکل، فراوانی عناصر خاکی کمیاب در نمونههایِ پهنههای کانهدار بیشتر از نمونههای بدون کانهسازی است و این غنیشدگی در عناصر خاکی کمیاب سبک بیشتر دیده میشود. به باور Rolland و همکاران (2003)، در یک پهنه برشی، عنصرهای LREE در حاشیه، تهیشدگی و در مرکز غنیشدگی نشان میدهند. این تهیشدگی نشاندهندة شستشوی شدید و دگرسانی اپیدوتی است. در نمونههای بررسیشده، نمونة S637 نمونهای است که کمترین فراوانی REE را دارد و در مقاطع نازک بررسیشده این سنگ اپیدوتیشدن بهفراوانی دیده میشود.
غنیشدگی ضعیف از عناصر خاکی کمیاب سبک و تهیشدگی ضعیف از عناصر خاکی کمیاب سنگین در این نمونهها همراه با منفیبودن نابهنجاری Eu در نمودار عنکبوتی آنها چهبسا نشاندهندة نبود جدایش بلوری مناسب ماگما (کمبودن آب در ماگمای مادر) و وجود محیط احیایی باشد (Zarasvandi et al., 2005).
الگوی پراکندگیعناصر خاکی کمیاب در متابازیتها: الگوی پراکندگی عناصر خاکی کمیاب چهار نمونه از واحدهای متابازیت در اطراف کانسار سنجده در شکل 7 نشان داده شده است. همانگونهکه دیده میشود در بخش راست، نمودار شیب ملایمی دارد. همة نمونهها کمابیش الگوی یکسانی دارند. میزان عناصر خاکی کمیاب نمونهها برابربا 25/42 تا ppm 54/237 است؛ اما LREEها دربرابر HREEها غنیشدگی نشان میدهند و (La/Yb)n آنها برابربا 34/1 تا 7/6 است. درجة تفکیک LREE یا (La/Sm)n برابربا 34/1 تا 74/6 است. همانگونهکه در نمودار نیز دیده میشود، مگر نمونة S637 (که در پی اپیدوتیشدن بسیار، فراوانی REE و نیز درجة تفکیک کمتری دارد)، در دیگر نمونهها غنیشدگی LREE دربرابر HREE بهخوبی دیده میشود. میانگین درجة تفکیک میان LREE یا (La/Sm)n برابربا 56/1 و درجة تفکیک میان HREE یا (Gd/Yb)n برابربا 55/2 است. ازاینرو، میزان تفکیک در HREEها بیشتر از LREE است. همچنین، آنومالی خاصی در Eu دیده نمیشود و ơEu برابربا 95/0 تا 05/1 است. چنین الگویی با ویژگیهای REE در سنگهای مافیک همخوانی دارد (Vesali et al., 2018; Song et al., 1999; Malek-Mahmoudi et al., 2017; Kouhestani, 2004). Kouhestani (2004) نیز چنین الگویی را برای دایکهای متابازیت در چاهباغ پیشنهاد کرده است.
جدول 2- دادههای زمینشیمیایی عناصر خاکی کمیاب در واحدهای گوناگون سنگی منطقة سنجده (ایران مرکزی) و پهنههای کانهساز (برای بهنجارسازی دادهها از دادههای پیشنهادیِ Boynton (1984) برای ترکیب عناصر خاکی کمیاب در کندریت بهره گرفته شد)
Code lab |
Sample no |
Rock |
La |
Ce |
Pr |
Nd |
Sm |
Eu |
Gd |
Tb |
Dy |
Ho |
Er |
Yb |
Lu |
Y |
∑REE |
LREE |
HREE |
L/H |
(la/Yb)n |
(La/Sm)n |
(Gd/Yb)n |
ơEu |
ơCe |
(Sm/Eu)n |
S629 |
SN-09 |
شیست سبز (M) |
31 |
79.9 |
10.4 |
41.8 |
10.2 |
1.62 |
9.97 |
1.46 |
8.85 |
1.83 |
5.5 |
5.6 |
0.88 |
39.7 |
209.01 |
174.92 |
34.09 |
5.1311 |
3.73 |
1.9117 |
1.4366 |
0.4911 |
1.071 |
2.3732 |
S630 |
SN-10 |
شیست سبز (M) |
19 |
54.4 |
7.58 |
33.7 |
8.5 |
2.21 |
10.4 |
1.52 |
9.07 |
1.8 |
5.07 |
4.5 |
0.71 |
39.6 |
158.46 |
125.39 |
33.07 |
3.7916 |
2.847 |
1.406 |
1.8649 |
0.7186 |
1.091 |
1.4497 |
S631 |
SN-13 |
شیست سبز (M) |
59 |
147 |
19.3 |
77.6 |
15.8 |
2.55 |
15.3 |
2.14 |
12.7 |
2.6 |
7.9 |
7.8 |
1.25 |
56.3 |
370.94 |
321.25 |
49.69 |
6.465 |
5.1 |
2.3489 |
1.5828 |
0.5014 |
1.048 |
2.3354 |
S632 |
SN-14 |
شیست سبز (M) |
99 |
282 |
30.4 |
108 |
27 |
5.29 |
22.7 |
2.31 |
10.7 |
1.89 |
5.79 |
5.6 |
0.89 |
40.7 |
601.57 |
551.69 |
49.88 |
11.06 |
11.92 |
2.3064 |
3.271 |
0.6533 |
1.237 |
1.9238 |
S633 |
SN-25 |
گرانیت موته |
62 |
135 |
16.3 |
61.3 |
12.3 |
0.82 |
13.2 |
1.91 |
11.9 |
2.46 |
7.48 |
7.4 |
1.12 |
58.8 |
333.19 |
287.72 |
45.47 |
6.3276 |
5.649 |
3.1707 |
1.4394 |
0.1967 |
1.022 |
5.6538 |
S634 |
SN-03 |
شیست سبز (M) |
28 |
71.3 |
10.1 |
45.9 |
12.2 |
3.12 |
20.1 |
3.06 |
19.5 |
4.28 |
11.8 |
8.9 |
1.34 |
100 |
239.6 |
170.62 |
68.98 |
2.4734 |
2.121 |
1.4436 |
1.8224 |
0.6091 |
1.02 |
1.4738 |
S635 |
SN-07-2 |
شیست سبز (M) |
24 |
57 |
7.4 |
32 |
7.6 |
1.83 |
9.79 |
1.61 |
10.4 |
2.19 |
6.42 |
6.4 |
1 |
50.3 |
167.64 |
129.83 |
37.81 |
3.4337 |
2.528 |
1.9864 |
1.2343 |
0.6486 |
1.029 |
1.5653 |
S636 |
SN-08 |
شیست سبز (M) |
30 |
80.6 |
11.1 |
49.2 |
12.6 |
3.16 |
14.5 |
2.13 |
12.7 |
2.49 |
6.9 |
5.9 |
0.86 |
55.3 |
232.14 |
186.66 |
45.48 |
4.1042 |
3.428 |
1.4976 |
1.9831 |
0.7148 |
1.063 |
1.5029 |
S637 |
SN-22-2 |
متابازیت |
3 |
15.6 |
2.08 |
9.6 |
2.6 |
0.95 |
3.25 |
0.53 |
3.36 |
0.68 |
1.88 |
1.5 |
0.22 |
13.3 |
45.25 |
33.83 |
11.42 |
2.9623 |
1.348 |
0.7258 |
1.7483 |
0.9992 |
1.503 |
1.0315 |
S638 |
SN-23-2 |
شیست سبز (M) |
18 |
54.2 |
9.52 |
46 |
9.9 |
1.58 |
8.75 |
1.47 |
10.4 |
2.39 |
7.78 |
8.2 |
1.3 |
55.8 |
179.49 |
139.2 |
40.29 |
3.455 |
1.48 |
1.1436 |
0.861 |
0.519 |
0.997 |
2.3617 |
S639 |
SN-24-2 |
متا بازیت |
35 |
87.2 |
12 |
52.7 |
11.6 |
3.81 |
12.9 |
1.73 |
9.57 |
1.83 |
4.91 |
3.7 |
0.59 |
35.6 |
237.54 |
202.31 |
35.23 |
5.7425 |
6.378 |
1.8979 |
2.8134 |
0.9523 |
1.024 |
1.1475 |
S640 |
SN-002 |
متا بازیت |
19 |
47.4 |
6.29 |
27 |
6.3 |
2.23 |
6.66 |
0.89 |
4.83 |
0.88 |
2.32 |
1.9 |
0.34 |
16.7 |
126.04 |
108.22 |
17.82 |
6.0729 |
6.742 |
1.897 |
2.8285 |
1.0526 |
1.044 |
1.0648 |
S641 |
SN-004 |
متاریولیت |
3 |
21.2 |
2.94 |
12 |
3.7 |
0.64 |
6.44 |
1.28 |
9.54 |
2.15 |
6.44 |
6 |
0.96 |
48.9 |
76.29 |
43.48 |
32.81 |
1.3252 |
0.337 |
0.51 |
0.8661 |
0.4008 |
1.718 |
2.179 |
S642 |
SN-0010 |
شیست سبز (M) |
37 |
93 |
12.5 |
53.7 |
12.8 |
3 |
14 |
2.03 |
12.4 |
2.56 |
7.68 |
7 |
1.1 |
52.5 |
258.77 |
212 |
46.77 |
4.5328 |
3.564 |
1.8182 |
1.6138 |
0.6852 |
1.041 |
1.6082 |
S643 |
SN-0013 |
متابازیت |
19 |
46.2 |
6.24 |
27.4 |
6.8 |
2.44 |
8.01 |
1.13 |
6.48 |
1.2 |
3.07 |
2.3 |
0.34 |
24.3 |
130.61 |
108.08 |
22.53 |
4.7971 |
5.569 |
1.7575 |
2.8102 |
1.0108 |
1.021 |
1.0504 |
S644 |
SN-0015 |
متاریولیت |
3 |
15.8 |
1.95 |
8 |
2.6 |
0.56 |
4.29 |
0.89 |
6.43 |
1.47 |
4.36 |
4.3 |
0.65 |
33.1 |
54.3 |
31.91 |
22.39 |
1.4251 |
0.47 |
0.7258 |
0.805 |
0.5126 |
1.572 |
1.75 |
S645 |
SN-0020 |
شیست سبز |
30 |
84 |
11.6 |
50.3 |
12.4 |
2.9 |
14.5 |
2.16 |
13.4 |
2.73 |
7.58 |
6.4 |
1.04 |
56.7 |
239.01 |
191.2 |
47.81 |
3.9991 |
3.16 |
1.5218 |
1.8282 |
0.6612 |
1.084 |
1.6116 |
CI Chondorite |
|
0.31 |
0.808 |
0.122 |
0.6 |
0.195 |
0.0735 |
0.259 |
0.0474 |
0.32 |
0.0718 |
0.21 |
0.21 |
0.032 |
M: کانیسازیشده
شکل 7- الگوی عناصر خاکی کمیاب بهنجارشده به ترکیب کندریت در نمونههای متابازیت منطقة سنجده
الگوی پراکندگی عناصر خاکی کمیاب در متاریولیت کوه سیاه: در شکل 8 الگوی رفتاری REE در دو نمونه از متاریولیتهای منطقه که سنگ میزبان کانسار سنجده شمرده میشوند و یک نمونه از گرانیت موته (نمونة S633) نشان داده شده است. اگرچه الگوی این دو نمونه تا اندازهای همانند الگوی گرانیت موته است، اما میزان عناصر خاکی کمیاب نمونههای متاریولیت از گرانیت موته کمتر است؛ زیرا سنگهای آذرین درونی نسبت به همارز بیرونیخود از LREE غنیتر هستند. همچنین، الگوی عناصر خاکی کمیاب که به ترکیب کندریت بهنجار شده است، نشاندهندة الگوی تخت برای عناصر خاکی کمیاب سنگین است. این ویژگی با سرشت فلسیک آنها رابطه دارد. تهیشدگی از La نیز پیامد شستشوی شدید هنگام دگرسانی دانسته میشود (Palacios et al., 1986). در این نمونهها، Eu آنومالی منفی شدید و Ce آنومالی مثبت اندکی نشان میدهند. آنومالی منفی Eu نشاندهندة تجزیة پلاژیوکلازها (که سرشار از Eu هستند؛ افزونبر دگرسانی فیلیک) و بجاماندن پلاژیوکلاز در ماگمای خاستگاه و یا جدایش آنها هنگام تبلور ماگماست و نشاندهندة احیاییبودن ماگماست (Li et al., 2015; Bineli Betsia et al., 2018). همچنین، عناصر خاکی کمیاب در الگوی سنگهای آذرین (بهویژه ماگماهای فلسیک) معمولاً بیهنجاری منفی یوروپیم نشان میدهند. رفتار یوروپیم در حالت دو ظرفیتی بسیار به یون کلسیم شباهت دارد و جانشین کلسیم در پلاژیوکلازهای کلسیک میشود و همراه آنها از سیستم ماگمایی خارج میشود؛ اما دیگر یونهای این گروه ناسازگار هستند و وارد شبکه کانیهای سنگساز نمیشوند و در روند جدایش بلورین ماگما، در مذاب بجامانده غنی میشوند (عناصر خاکی کمیاب سبک ناسازگارتر از گروه سنگین هستند و در مذاب بجامانده افزایش چشمگیری دارند). عنصرهای HREE کمابیش الگوی تختی را نشان میدهند؛ بهگونهایکه درجه تفکیک HREE و میانگین نسبت (Gd/Yb)n در این دو نمونه برابربا 83/0 است.
شکل 8- الگوی عناصر خاکی کمیاب بهنجارشده به ترکیب کندریت در متاریولیت منطقة سنجده
الگوی عناصر خاکی کمیاب در پهنههای کانهدار: این الگو کمابیش همانند الگوی متاریولیت بدون کانیسازی است؛ اما این نمونهها نسبت به متاریولیت بدون کانیسازی، فراوانی REE بیشتری دارند (شکل 9)؛ بهگونهایکه میزان عناصر خاکی کمیاب در این نمونهها برابربا 46/158 تا ppm57/601 است. فراوانی بالای REE در این نمونهها چهبسا پیامد دگرسانی سیلیسی و سولفیدی است که در نمونهها دیده میشود.
شکل 9- الگوی عناصر خاکی کمیاب بهنجارشده دربرابر ترکیب کندریت (Boynton, 1984) در پهنههای کانهدار و دگرسان منطقة سنجده
بررسیهای صحرایی و میکروسکوپی ارتباط مکانی و زمانی دگرسانی گرمابی با دگرریختی و کانهزایی را نشان میدهند. آبزدایی و خروج سیالها و مواد فرار، توسعه برگوارگی، چینخوردگی و بهمریختگی واحدهای سنگی پیامد فرایندهای دگرگونی ناحیهای هستند. غنیشدگی از LREE در نمونههایِ با کانهزایی طلا (نمونههای سولفیدی و سیلیسی) نشاندهندة تأثیر سیالهای گرمابی سرشار از گوگرد و سیلیس در تجمع عنصرهای فرار و متحرک (LREE) هنگام دگرگونی است. آنومالی منفی Eu که در همة نمونهها دیده میشود نشاندهندة محیط احیایی است و میزان آن برابربا 49/0 تا 71/0 است. همچنین، تفکیک روشنی میان LREE و HREE دیده میشود؛ بهگونهایکه میزان (La/Yb)n برابربا 12/2 تا 91/11 است و این پدیده نشان میدهد سیالهای کانهساز از LREE غنی شدهاند (Giritharan and Rajamani, 2001). همچنین، در بررسیهای میکروسکوپی و در تصویرهای BSE کانیهای REEدار (مانند: آپاتیت، اسفن، روتیل، زینوتایم و مونازیت) دیده میشوند و این نکته نشاندهندة غنیشدگی این نمونهها از عناصر خاکی کمیاب هاست (شکلهای 10- A تا 10- C).
شکل 10- تصویرهای BSE کانیهای REEدار در نمونههای کانهدار و دگرسان منطقة سنجده. A) آپاتیت (Ap)؛ B) کانی با فراوانی بالای REE بهصورت میانبار در کانی پیریت که نوع آن بهصورت دقیق شناسایی نشده است؛ C) مونازیت
برای بررسی ارتباط میان سنگهای گوناگون و همچنین، پیبردن به خاستگاه سیال در این سنگها، نمودار Sm دربرابر (Sm/Eu)n رسم شد (پراکندگی دادهها در راستای یک خط مستقیم نشاندهندة خاستگاه مشترک است). همانگونهکه در شکل 11- A نشان داده شده است، ارتباط پراکندهای میان همة نمونهها دیده میشود؛ اما برپایة این نمودار سه دسته نمونه در نمودار شناسایی شدند. Abdollahi (2009) نیز با بررسی دادههای بهدستآمده از عناصر خاکی کمیاب و نمودارهای عنکبوتی، سنگ معدنهای چاهخاتون، سنجده، درهاشکی، و قرومقروم را از دیدگاه خاستگاه به سه دستة متامافیکها، متاپلیتها، و سومین دسته متاریولیت و گرانیتها دستهبندی کرده است. گمان میرود چنین دستهبندی در ارتباط با نمونههای اختصاصی سنجده نیز کاربردی است (شکل 11- A).
A |
B |
شکل 11- A) نمودار Sm دربرابر (Sm/Eu)n (محدودة سبز: گرانیت و متاریولیت؛ آبی: متاپلیت؛ سرخ: متابازیت)؛ B) نمودار Eu/Eu* دربرابر Ce/Ce* (Liu et al., 2013)
بیشتر REEها در بیشتر محیطهای زمینشناسی ظرفیت 3+ دارند؛ هرچند در برخی محیطها Ce ظرفیت 4+ و Eu ظرفیت 2+ نیز نشان میدهند که پیدایش آنومالی Ce و Eu را بهدنبال دارد. بههمینرو، نسبتCe3+/Ce4+ و Eu2+/Eu3+ در یک سیال و یا ماگما از شرایط اکسیداسیون- احیا و یا درجة حرارت پیروی میکند (Linnen et al., 2014). ازاینرو، برای پیبردن به ویژگیهای سیال گرمابی، مقدار Eu/Eu*(ơEu) و Ce/Ce*(ơCe) بهدست آورده و بررسی میشود (مقدارهای بیشتر از یک نشاندهندة آنومالی مثبت و مقدارهای کمتر از یک نشاندهندة آنومالی منفی هستند). همانگونهکه گفته شد در میان عناصر خاکی کمیاب، Ce و Eu که دو ظرفیت متفاوت دارند، بهخوبی شرایط محیط را نشان میدهند. برپایة شکل 11- B و جدول 2، همة نمونههای بررسیشده در پهنههای کانهدار و با دگرسانی شدید، آنومالی منفی Eu و آنومالی مثبت Ce نشان میدهند. در سیالهای گرمابی، سازگاری Eu2+ از Eu3+ کمتر است (Liu et al., 2013). همچنین، آنومالی منفی Eu نشاندهندة محیط احیایی است.
درکل، الگوی عناصر خاکی کمیاب در نمونههای پهنههای کانهدار نسبت به پهنههای فاقد کانیسازی، محتوای REE بالاتری دارند. این ویژگی چهبسا نشاندهندة غنیشدگی سیالهای کانهساز از عناصر خاکی کمیاب است. همچنین، برپایة تصویرهای BSE، یکی دیگر از علتهای غنیشدگی REE در این پهنهها، حضور کانیهایی مانند آپاتیت، مونازیت و روتیل است که مقدار آنها در مقایسه با نمونههای بدون کانیسازی چشمگیر است.
ارتباط و همبستگی عناصر خاکی کمیاب و طلا: از مهمترین موارد کاربردی عناصر خاکی کمیاب در بررسی کانسارها، شناخت ارتباط و همبستگی این عنصرها با عنصر یا عنصرهای کانسارساز است. ازاینرو، برای شناخت ارتباط و همبستگی عناصر خاکی کمیاب با طلا، ضریبهای همبستگی برای عناصر خاکی کمیاب به روش اسپیرمن بهدست آورده شدند (جدول 3). برپایة این دادهها، طلا با عناصر خاکی کمیاب سبک همبستگی مثبت و با عناصر خاکی کمیاب سنگین همبستگی منفی نشان میدهد. غنیشدگی از LREE در نمونههاییِ با کانهزایی طلا (نمونههای سولفیدی، سیلیسی و کربناتی همروند برگوارگی) نشاندهندة تأثیر سیالهای گرمابی سرشار از گوگرد، سیلیس و CO2 همزمان با زمینساخت فعال منطقه، در تجمع عنصرهای فرار و متحرک (LREE) است. همبستگی منفی میان طلا و عنصرهای HREE چهبسا پیامد تأثیر سیالهای فلورداری است که شستشو و حمل این عنصرها را بهدنبال داشتهاند (Gramaccioli et al., 1999).
جدول 3- ضریبهای همبستگی برای عناصر خاکی کمیاب برپایة روش اسپیرمن
Au |
La |
Ce |
Pr |
Nd |
Sm |
Eu |
Gd |
Tb |
Dy |
Ho |
Er |
Y |
Lu |
|
Au |
1 |
|||||||||||||
La |
0.209 |
1 |
||||||||||||
Ce |
0.121 |
0.988 |
1 |
|||||||||||
Pr |
0.121 |
0.891 |
0.904 |
1 |
||||||||||
Nd |
0.121 |
0.891 |
0.904 |
1 |
||||||||||
Sm |
0.219 |
0.819 |
0.809 |
0.904 |
0.904 |
1 |
||||||||
Eu |
0.390 |
0.963 |
0.952 |
0.904 |
0.904 |
0.857 |
1 |
|||||||
Gd |
0.269 |
0.896 |
0.898 |
0.850 |
0.850 |
0.922 |
0.922 |
1 |
||||||
Tb |
0.073 |
0.915 |
0.928 |
0.833 |
0.833 |
0.880 |
0.880 |
0.970 |
1 |
|||||
Dy |
-0.319 |
0.618 |
0.646 |
0.646 |
0.646 |
0.790 |
0.538 |
0.722 |
0.814 |
1 |
||||
Ho |
-0.365 |
0.433 |
0.476 |
0.523 |
0.523 |
0.714 |
0.380 |
0.610 |
0.690 |
0.970 |
1 |
|||
Er |
-0.439 |
0.084 |
0.142 |
0.333 |
0.333 |
0.523 |
0.095 |
0.323 |
0.357 |
0.766 |
0.880 |
1 |
||
Y |
-0.760 |
-0.163 |
-0.095 |
-0.023 |
-0.023 |
0.119 |
-0.239 |
-0.006 |
0.107 |
0.596 |
0.706 |
0.850 |
1 |
|
Lu |
-0.756 |
-0.144 |
-0.071 |
0.023 |
0.023 |
0.166 |
-0.214 |
0.035 |
0.142 |
0.622 |
0.738 |
0.880 |
0.994 |
1 |
نتیجهگیری
در کانسار سنجده، گنبد متاریولیتی میزبان کانهسازی طلا است و در بخشهای کانیسازیشده در حد رخسارة شیستسبز دگرگون شده است. بررسیهای ساختاری انجامشده در منطقة موته نشاندهندة پیدایش آن در پی چندین مرحله دگرریختی است که چینخوردگی و گسلخوردگی منطقه را نیز بهدنبال داشته است.
مقایسه الگوی REEها در پهنههای کانهدار و فاقد کانیسازی نشان میدهد الگوی عناصر خاکی کمیاب در متابازیتها شیب ملایمی بهسوی راست دارد و درجة تفکیک HREE>LREE است. در این الگو آنومالی منفی یوروپیم دیده نمیشود و این ویژگی با سرشت مافیک آنها همخوانی دارد. در متاریولیتها، HREEها الگویی تخت بههمراه آنومالی منفی یوروپیم نشان میدهند و این ویژگی با سرشت فلسیک آنها در ارتباط است. الگوی عناصر خاکی کمیاب در پهنههای کانهدار کمابیش همانند متاریولیت بدون کانهسازی است؛ اما این نمونهها نسبت به متاریولیت بدون کانیسازی، فراوانی REE بیشتری دارند. آنومالی منفی Eu در همة نمونهها دیده میشود و نشاندهندة محیط احیایی است. همچنین، تفکیک روشنی میان LREE و HREE دیده میشود که نشان میدهد سیالهای کانهساز از LREE سرشار شدهاند. کانهزایی طلا بهصورت همراه با فاز سولفیدی درون رگههای کوارتزی همروند با برگوارگی و نشاندهندة تهنشست همزمان کوارتز و سولفیدها)± طلا ( طی یک رخداد گرمابی یکسان است. شاید آبزدایی و خروج سیالها و مواد فرار، گسترش برگوارگی، چینخوردگی و بهمریختگی واحدهای سنگی پیامد فرایندهای دگرگونی ناحیهای باشند. این سیالهای پدیدآمدة سرشار از CO2، H2O و S در مسیر گرادیان فشاری در ستون دگرگونی بهسوی بالا جابجا شدهاند و در مسیر خود طلا را از واحدهای آتشفشانی- رسوبی مسیر شستهاند و بهصورت کمپلکس بیسولفیدی و لنزهای سولفیدی و رگههای کوارتزی سرشار از سولفید تهنشست کردهاند. غنیشدگی LREE در نمونههای سولفیدی و سیلیسیشده نیز نشانة تحرک دوبارة این عنصرها هنگام دگرریختی با سیال احیایی سرشار از گوگرد، سیلیس و CO2 است.
همبستگی مثبت طلا با Bi و W و همبستگی منفی آن با Co, Cr و Ni نشاندهندة سرشت اسیدی سنگ میزبان کانهزایی و ارتباط قوی کانیسازی با گرانیتوییدهاست. همبستگی منفی میان طلا و عنصرهای HREE چهبسا پیامد تأثیر سیالهای فلورداری باشد که شستشو و حمل این عنصرها را در پی داشتهاند. همچنین، غنیشدگی اندک در عناصر خاکی کمیاب سبک و تهیشدگی اندک در عناصر خاکی کمیاب سنگین در پهنههای کانهدار همراه با منفیبودن نابهنجاری Eu در نمودار عنکبوتی آنها چهبسا نشانة تجزیة پلاژیوکلازها و یا بجاماندن پلاژیوکلاز در ماگمای خاستگاه و یا جدایش آنها هنگام تبلور ماگما و نشاندهندة احیاییبودن ماگماست. درکل، الگوی عناصر خاکی کمیاب در نمونههای پهنههای کانهدار نسبت به پهنههای فاقد کانیسازی فراوانی بیشتری دارند و این ویژگی شاید نشاندهندة غنیشدگی سیالهای کانهساز از عناصر خاکی کمیاب باشد.