نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه ارومیه، ایران
2 دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، ایران
3 دانش آموخته زمین شناسی اقتصادی، مسئول فنی معادن، پیرانشهر، آذربایجان غربی
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Dagh-Dali Zn-Pb deposit is located 40 km north of Takab city and it consist of Bekhair-Bolaghi and Baldirghani ore zones. Mineralization in Bekhair-Bolaghi is consist of galena, sphalerite, pyrite and chalcopyrite with disseminated texture hosted in the Kahar shales and Jangotaran dolomitized limestone. Sphalerite is mainly associated with galena or surrounded by pyrite. Galena is formed in two forms of disseminated and fine crystalline texture in association with chalcopyrite and massive texture in association with sphalerite. Stibnite is associated with galena and sphalerite, and chalcopyrite is the least frequent sulfide minerals in the deposit. Gold scan study shows a insignificant concentration of gold in pyrite structure. In Baldirghani, As-Sb-Au mineralization occurred in marl, sandstone and tuff of the Qom Formation. Realgar and orpiment with mosaic, stibnite with radial and spheroidal, barite with fibrous and sphalerite with spheroidal textures are hosted in quartz vein. There is trace of gold in realgar and stibnite structure based on gold scan study. Based on geochemical investigation in Bekhair-Bolaghi, Pb-Zn, Pb-Ag, Zn-Sb, Ag-Sb and Pb-Sb pairs and in Baldirghani, Pb-Zn and Pb-Ag pairs have strong positive correlation. Exploration drilling results indicate that mineralization is shallow(<30m). Fluid inclusion analyses indicate that ore bearing fluid salinity is 4.55 to 6.81 wt% NaCl eq. with mean temperature 212.5°C for Bekhair-Bolaghi and 1.65 to 10.48 wt% NaCl eq. with temperatures 170 to 207°C for Baldirghani. Based on geological, mineralogical, geochemical and fluid inclusion studies, it seems that Dagh-Dali Zn-Pb deposit is similar to low sulfidation type deposits.
کلیدواژه‌ها [English]
کانسار روی- سرب داغ‌دالی در فاصلة 40 کیلومتری شمال شهر تکاب میان طولهای جغرافیایی ʺ08′07º47 تا ʺ12′07º47 خاوری و عرضهای جغرافیایی ʺ11′43º36 تا ʺ04′44º36 شمالی قرار دارد. در رده‌بندی Stӧcklin (1968)، این کانسار در پهنة ساختاری سنندج- سیرجان جای دارد (شکل 1). تحولات تکتونوماگمایی و زمینپویای مجموعه فلززایی تکاب در دو بازة زمانی پروتروزوییک بالایی- کامبرین زیرین و سنوزوییک، بستر خوبی برای رخداد ذخایر و نشانههای معدنی چندفلزی در این منطقه پدید آورده است (Ghorbani and Vosoughi Abedini, 2001). محدودة بررسی‌شده دربردارندة دو پهنة کانی‌سازی به‌نام‌های بخیربولاغی (در بخش شمالی) و بالدرقانی (در بخش جنوبی) است. این رخدادها بهترتیب در فاصله 3 کیلومتری شمال‌باختری و 5/1 کیلومتری جنوبباختری کانسار طلای زرشوران جای گرفته‌اند (شکل 1).
شکل 1- راه دسترسی به کانسار روی- سرب داغ‌دالی و جایگاه محدودة آن در نقشة زمین‌شناسی ایران (برگرفته از: Stӧcklin (1968) و Alavi (1991)، با اندکی تغییرات)
گزارش Urdea و همکاران (1970) از نخستین بررسی‌های انجام‌شده در این منطقه و پژوهشهای Daliran (2008)، Nayebi و همکاران (2016)، Najafzadeh و همکاران (2017)، Talebi و همکاران (2017)، Heidari و همکاران (2017)، Esmaili و همکاران (2017) و Rahmati و همکاران (2017) از تازه‌ترین بررسی‌های انجام‌شده در این منطقه هستند. نتایج بررسیها روی کانسارهای زرشوران و آق‌دره گویای کانی‌سازی طلا و عنصرهای همراه با سنگ میزبان کربناته رسوبی (تیپ کارلین) هستند. در چند سال اخیر، شرکت پویازرکان آق‌دره، در این منطقه فعالیتهای اکتشافی (مانند: تهیة نقشههای زمین‌شناسی و زمینشیمیایی با مقیاس 1000/1، حفر ترانشه، تونل، چاهک و گمانههای اکتشافی) انجام داده است.
پیش از این دربارة کانسار سرب- رویِ داغ‌دالی پژوهش علمی به‌صورت تفصیلی انجام نشده است. هدف از این مقاله بررسی سرشت کانی‌سازی برپایة ویژگیهای کانی‌شناسی، زمینشیمی و میانبارهای سیال است.
زمین‌شناسی ناحیهای
محدودة کانی‌سازی روی- سرب داغ‌دالی بخشی از مجموعة دگرگونی نئوپروتروزوییک همراه با سنگ آهک و شیل شمال تکاب است که با سنگ آهک و دولومیتهای کامبرین- اردوویسین پوشیده شده است. توالی نئوپروتروزوییک به‌نامِ کمپلکس ایمانخان به سه واحد اصلی رده‌بندی شده است: 1) واحدِ بیشتر شیستیِ ایمان خان؛ 2) واحد آهک متبلور چال داغ؛ 3) واحد شیلی با میانلایههایی از سنگ‌آهک و دولومیت زرشوران (Mohajer et al., 1989). مرز میان واحد زرشوران و سنگ‌آهک چال داغ عموماً گسلی است و در برخی بخش‌های به‌صورت هم شیب روی هم جای گرفته‌اند. واحدهای سنگی سازند قم (الیگو- میوسن) روی سنگ های پالئوزوییک زیرین و سنگهای کهنتر جای گرفته اند و با کنگلومرای درون حوضهای (با قطعاتی از سنگهای آتشفشانی اسیدی، ماسه سنگ و شیل) همراهی می‌شوند. رسوبهای آواری سازند قرمز بالایی روی سازند قم جای گرفته‌اند و شامل توالی از ماسه‌سنگ های قرمز، سنگهای رسی، مارن و میکروکنگلومرا هستند و در شرایط تبخیری قاره ای در هنگام حرکت آرام حوضه پدید آمده‌اند (Mohajer et al., 1989). سنگهای آتشفشانی میوسن با ترکیب بیشتر آندزیتی به‌صورت دگرشیب روی سازندهای الیگو- میوسن جای گرفته‌اند (Samimi, 1992). واحدهای آتشفشانی بیشتر در بخش‌های باختری و جنوبباختری محدودة بررسی‌شده برونزد دارند (شکل 2). سنگهای آتشفشانی الیگو- میوسن را تودههای آذرین درونی نیمهعمیق با ترکیب دیوریت (در بخش‌های شمال‌باختری بیرون از محدودة کانسار داغ‌دالی) قطع کردهاند و بیشترین برونزد آنها در شمال کوه داغ‌دالی دیده می‌شود. به باور Babakhani و Ghalamghash (1995)، شاید این توده نفوذی در پی فعالیت ماگماتیسم پلیوسن آغازین پدید آمده است و دگرسانی سنگهای آتشفشانی با ترکیب بیشتر آندزیتی اطراف کوه داغ‌دالی را بهدنبال داشته است. ازآنجایی‌که محل رویداد پهنههای کانیسازیشده کانسار داغ‌دالی به سنگهای آندزیتی و دیوریتی نزدیک است، نقش موتورگرمایی‌بودن آنها در سیستم زمینترمال در منطقه شمال تکاب کاملاً روشن شده است (Mehrabi et al. 1999).در بخش‌های خاوری بیرون از محدودة بررسی‌شده (جنوب‌خاوری روستای چهارطاق) در پی رفتار گسل رانده چهارطاق، جابجایی شیستهای پیسنگ و دولومیت جانگوتاران (کامبرین- اردوویسین) و راندهشدن آنها روی واحدهای الیگو- میوسن دیده می‌شود. در برخی بخش‌ها مانند روستای بناکوه (نزدیک به 30 کیلومتری شمال روستای چهارطاق)، گسل چهارطاق مجموعه سنگهای دگرگونی و دولومیت جانگوتاران را در کنار سنگهای آتشفشانی الیگو- میوسن جای داده است (Biralvand et al., 2017). رسوبهای پادگانههای آبرفتی، آبرفتهای جوان رودخانهای و رسوبهای آهکی پیرامون چشمههای آهکساز (تراورتن) از رسوبهای کواترنر هستند.
شکل 2- نقشة زمین‌شناسی محدودة کانسار داغ‌دالی (پهنههای کانی‌سازی بخیربولاغی و بالدرقانی) همراه با جایگاه کانسار زرشوران و محلهای اصلی نمونهبرداری (برگرفته از: Mehrabi و همکاران (1999) با اندکی تغییرات)
روش انجام پژوهش
برای بررسی سرشت کانی‌سازی در کانسار داغ‌دالی، بررسیها در دو بخش صحرایی و آزمایشگاهی انجام شدند. در بررسی‌های صحرایی، ویژگیهای ساخت، بافت و چگونگی ارتباط میان پدیدهها بررسی شدند. از کانسنگ و سنگهای همبر در محل ترانشهها و برونزدهای سطحی و از مغزههای حفاری یکی از گمانههای پهنة بخیربولاغی نمونهبرداری شد. در کل، شمار 16 مقطع نازک، 10 مقطع صیقلی و 3 مقطع دوبر صیقل (برای بررسی میانبارهای سیال) ساخته و بررسی شدند. افزونبر این، شمار 9 نمونه به روش پراش پرتوی ایکس (XRD)، 2 نمونه برای تجزیه نقطه‌ای به روش میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM)، 16 نمونه از واحدهای سنگی گوناگون و 104 نمونه از کانسنگ به روش ICP-OES برای بررسی 32 عنصر در مرکز تحقیقات و فرآوری مواد معدنی ایران تجزیة شیمیایی شدند. برای بالابردن دقت تجزیة طلا، نمونهها به روش غالگذاری (Fire Assay) آمادهسازی شدند. بررسی‌های ریزدماسنجی با میکروسکوپ Ziess با صفحة Linkam مدل THM-600 با کنترلکنندة دمایی TMS-94 و سردکنندۀ LNP در دانشگاه خوارزمی انجام شدند.
بحث
منطقة داغ‌دالی دو پهنة کانی‌سازی به‌نام‌های بخیربولاغی و بالدرقانی دارد که کمتر از 5/1 کیلومتر از یکدیگر فاصله دارند (شکل 2). در زیر به ویژگیهای کانی‌شناسی کانسنگ آنها به تفکیک پرداخته شده است:
الف) پهنة بخیربولاغی: پهنة بخیربولاغی در 2 کیلومتری شمال‌باختری معدن زرشوران است (شکل 2) و راستای کانی‌سازی در آن کمابیش خاوری- باختری است. کانه‌ها در این پهنة شامل اسفالریت، گالن، پیریت و اندکی کالکوپیریت با بافت بیشتر شکافه‌پرکن (رگه- رگچهای) و در حجم کمتر، افشان هستند. این کانه‌ها در سنگ آهکهای دولومیتی به‌نام جانگوتاران (شکلهای 3- A و 3- C) کانی‌سازی شده‌اند. کلسدونی (در سطح)، کوارتز (در سطح و ژرفا)، کلسیت، کانی‌های رسی، اکسیدهای آهن و منگنز و در حجم بسیار کم آدولاریا از کانی‌های باطله اصلی در این پهنة هستند (شکل 3- B). در این پهنه، دگرسانیهای سیلیسی (شکلهای 3- B و 3- D)، کربناتی (شکل 3- E) و رسی (شکل 3- F) در سنگهای میزبان و درونگیر شناسایی شدند. در مقطع‌های میکروسکوپی، کوارتز و کلسیت عموماً کانههای اسفالریت، گالن و پیریت را همراهی کردهاند (شکل 3- G). در نمونههای دستی، اسفالریت و گالن با بافت توده‌ای (شکل 3- H) و استیبنیت به‌صورت شکافه‌پرکن و با بافت کلوفرم (شکل 3- I) دیده می‌شوند. ساخت و بافتهای نواری و قشرگون در سنگهای میزبان و بافت شانه‌ای کوارتز در کانسنگ روی- سرب دیده می‌شوند (شکلهای 3- J و 3- K).
بررسی‌های کانهنگاری نشان داده‌اند پیریت فراوانترین کانی سولفیدی است که دست‌کم دو نسل آن در سنگ‌آهک سیلیسی‌شدة پهنة بخیربولاغی شناسایی شده‌اند. نسل نخست به‌صورت افشان با بافت دانهای نیمهشکلدار تا شکلدار با بزرگی 1/0 تا 3/0 میلیمتر درون کانی کوارتز و نیز به‌صورت میانبار درون کانی اسفالریت دیده می‌شود. نسل دوم آن بافت جانشینی حاشیهای دارد و در اطراف کانی اسفالریت پدید آمده است (شکلهای 4- A و 4- B). اسفالریت در نمونههای سطحی و در نمونههای برداشت‌شده از مغزههای حفاری از ژرفاهای 60 تا 70 متری همراه با گالن دیده شده است. در نمونههای دستی و مغزههای حفاری، اسفالریت بسیار ریز تا حداکثر 2 سانتیمتر و به‌صورت بیشکل تا نیمهشکلدار به رنگ قهوهای (سرشار از آهن) دیده می‌شود. این کانی در مقطع‌های میکروسکوپی هم به‌صورت ذره‌های ریز و پراکنده همراه با گالن و هم به‌صورت فراگرفتهشده با بلورهای پیریت نسل دوم دیده می‌شود (شکل 4- C). گالن در نمونهها به‌صورت افشان همراه با اسفالریت و به‌صورت توده‌ای و بیشکل همراه با کالکوپیریت یافت می‌شود. همراهی گالن با کالکوپیریت به دو صورت دیده می‌شود: میانبار درون کالکوپیریت (نسل نخست) و در کنار کالکوپیریت نسل دوم (شکلهای 4- D و 4- E).
شکل 3- A) نمایی نزدیک از سنگ‌آهک دولومیتی میزبان کانی‌سازی پهنة بخیربولاغی؛ B) دگرسانی سیلیسی سنگ میزبان با کانی‌های آدولاریا، کلسدونی با بافت نواری- قشرگون، ارپیمنت و اکسید- هیدروکسیدهای آهن در بالای تصویر و تصویر میکروسکوپی آدولاریا در همراهی با اوپال و کلسدونی در پایین تصویر B سمت چپ؛ C) نمایی نزدیک‌تر از تصویر A با موقعیت محل نمونههای بررسی‌شده کانی‌شناسی؛ D) تصویر میکروسکوپی دگرسانی سیلیسی و جانشینی بخشی از کلسیت با کوارتز؛ E) تصویر میکروسکوپی رگچههای متقاطع کلسیت که سنگ آهک سیلیسی شده را قطع کرده است؛ F) دگرسانی رسی در همراهی با دگرسانی سیلیسی به‌صورت پرکننده فضاهای خالی با کوارتز با بافت شانه‌ای (بالای تصویر سمت راست) و درشت بلورهای کوارتز (در پایین تصویر)؛ G) همراهی کانی‌های کلسیت، کوارتز، با کانی‌های کدر کانسنگ (اسفالریت، گالن و پیریت)؛ H) نمونة دستی اسفالریت و گالن در همراهی با کوارتز و باریت؛ I) نمونة دستی استیبنیت در همراهی با کلسیت تیغه‌ای، آدولاریا و کوارتز با بافت کلوفرم؛ J) نمایی نزدیک از دگرسانی رسی و ساختهای نواری تا قشرگون؛ K) نمونة دستی کانسنگ روی- سرب با کانههای اسفالریت و گالن و رگه کوارتزی با بافت شانه‌ای تا دندان سگی (Sp: اسفالریت؛ Gn: گالن؛ Py: پیریت؛ Orp: ارپیمنت؛ Opq: کانی کدر؛ Adl: آدولاریا؛ Cal: کلسیت؛ Qz: کوارتز؛ نام اختصاری کانی‌ها برگرفته از: Whitney and Evans (2010))
شکل 4- تصویرهای میکروسکوپی از: A) پیریت‌های نسل اول به‌صورت دانهای افشان در زمینة باطله کوارتزی؛ B) اسفالریت در همراهی با پیریت‌های نسل اول و دوم؛ C) اسفالریت که با پیریت نسل دوم فراگرفته شده است؛ D) میانبارهایی از کالکوپیریت نسل اول درون گالن؛ E) گالن (با میانباری از کالکوپیریت نسل اول) در در کنار کالکوپیریت نسل دوم؛ F) استیبنیت با بافت شعاعی؛ G) جانشینی کلسیت با کوارتز، H) بلورهای دولومیت زین اسبی که شاخص محیط گرمابی است (تصویرهای A، B، C، D، E و F در نور بازتابشی PPL و تصاویر G و H در نور عبوری XPL) (Py: پیریت؛ Sp: اسفالریت؛ Ccp: کالکوپیریت؛ Gn: گالن؛ Stb: استیبنیت؛ Opq: کانی کدر؛ Dol: دولومیت؛ Cal: کلسیت؛ Qz: کوارتز؛ Opl: اوپال؛ نام اختصاری کانی‌ها برگرفته از: Whitney and Evans (2010))
گفتنی است کالکوپیریت نسبت به دیگر سولفیدها فراوانی بسیار کمتری دارد و تنها در پهنة بخیربولاغی شناسایی شده است. در نمونة دستی و مقاطع میکروسکوپی، استیبنیت با بافت شعاعی همراه با اسفالریت و گالن در زمینه سنگ آهک حضور دارد (شکل 4- F). رگچههایی متقاطع از کلسیت با بافت موزاییکی و همبعد در گام‌های پایانی کانی‌سازی، کانی‌های سنگ میزبان سیلیسی شده را قطع کرده است (شکل 3- E). دولومیت زیناسبی (Saddle dolomite) که نشانة محیطهای گرمابی است (Warren, 2000) در همراهی با کلسیت و کوارتز دیده می‌شود (شکلهای 4- G و 4- H). در بخش‌های سطحی در پی فرایندهای سوپرژن (اکسایش)، اکسید- هیدروکسیدهای آهن و منگنز نیز پدید آمده‌اند (شکلهای 5- A و 5- B).
شکل 5- A، B) نمایی از سنگهای درونگیر (مارن، سیلتستون و ماسه‌سنگ) در پهنة کانهدار بالدرقانی با کانههای اصلی اسفالریت و گالن همراه با دگرسانی رسی و اکسید منگنز در اطراف رگه سیلیسی کانی‌سازی شده؛ C، D) رگة سیلیسی کانیسازیشده و کانی‌های اسفالریت، گالن، رآلگار، ارپیمنت، استیبنیت و باریت در آن (Sp: اسفالریت؛ Gn: گالن؛ Orp: ارپیمنت؛ Stb: استیبنیت؛ Rlg: رآلگار؛ Qtz: کوارتز؛ Brt: باریت؛ نام اختصاری کانی‌ها برگرفته از: Whitney and Evans (2010))
ب) پهنة بالدرقانی: پهنة بالدرقانی با کانی‌سازی آرسنیک، آنتیموان و اندکی طلا در جنوبباختری محدوده اکتشافی داغ‌دالی و در فاصلة نزدیک به 2 کیلومتریِ باختر معدن طلا و زرنیخ زرشوران جای دارد. کانی‌سازی در راستای شکستگیها و فضاهای تهی مرتبط با گسلهای منطقه و درون رگه‌های سیلیسی رخ داده است (شکلهای 5- A و 5- B). ماسه‌سنگ، توف و مارنهای سبز و خاکستری همارز بخش زیرین سازند قم (الیگوسن- میوسن) از سنگهای درونگیر این رگهها هستند. اسفالریت، گالن، رآلگار و ارپیمنت از کانههای اصلی این پهنة هستند (شکلهای 5- C و 5- D).
در رگه‌های سیلیسی (کوارتزی) کانیسازیشده، بلورهای سوزنیشکلی از استیبنیت نیز دیده می‌شوند. اکسیدهای آهن و منگنز در بخش‌های سطحی در پی فرایندهای سوپرژن (اکسایش) پدید آمده‌اند و عموماً در کنار یکدیگر دیده می‌شوند. در داده‌های به‌دست‌آمده از XRD برای دو نمونه که در شکل 5- A با شمارههای 1 و 2 نمایش داده شده‌اند، فازهای آهن، هماتیت (شکل 5- E) و گوتیت شناسایی شده‌اند (شکل 5- F). در این نتایج، افزونبر هماتیت و گوتیت، حضور کانی رسی ایلیت که کانی کلیدی پدیدآمده از دگرسانی است، کوارتز، مونتموریلونیت و آراگونیت نیز گزارش شده است. کوارتز، کانی‌های رسی و باریت باطله‌های اصلی در این پهنة هستند.
گمان می‌رود سولفیدهای آرسنیک با اندکی تاخیر زمانی پس از سولفیدهای فلزهای پایه در مرحله پیدایش کانسنگ پدید آمده باشند. همراه با رآلگار و ارپیمنت، استیبنیت با بافت شعاعی و کلوفرم، گالن، اسفالریت، پیریت و به مقدار بسیار کم کالکوپیریت (به‌صورت میانبار) نیز دیده می‌شوند.
سولفیدهای آرسنیک در بیشتر موارد، سولفید فلزهای پایه را دربر گرفته‌اند (شکلهای 6- A، 6- B، 6- C، 6- E و 6- F). باریت نیز با بافت رشته‌ای و تیغه‌ای در نمونههای دستی شناسایی شده است. ازآنجایی‌که عنصرهای آرسنیک، آنتیموان و باریم به‌صورت عنصرهای ردیاب طلا در کانسارهای اپی‌ترمال دیده می‌شوند، دو نمونه از پهنة بالدرقانی (رآلگار در همراهی با استیبنیت) برای شناسایی طلا تجزیة نقطه‌ای شدند. برپایة نقشة پراکندگی عنصر طلا در مقطع‌های صیقلی به روش SEM-EDS روشن شد رآلگار و استیبنیت در ساختار بلورین خود طلا دارند (شکلهای 6- G و 6- H).
در بررسی نمونه استتیبنیت (با بافت نواری قشرگون و کلوفرم و گاه اسفروییدی) همراه با رآلگار و اسفالریت (شکل 7- A) آشکار شد رآلگار طلای بیشتری دارد (شکل 7- B). همانگونهکه در بخش مرکزی شکل 7- A دیده می‌شود، استیبنیت با بافت کلوفرم، اسفالریت و رآلگار را دربر گرفته است؛ ازاین‌رو، پس از این کانی‌ها پدید آمده است. در برابر آن، استیبنیت با بافت شعاعی (شکل 6- B) با کانی ارپیمنت فراگرفته شده است و این پدیده نشاندهندة تبلور استیبنیت پیش از ارپیمنت است. همراهی کانیایی و توالی تبلور کانی‌ها در کانسنگهای اصلی پهنههای بخیربولاغی و بالدرقانی بهترتیب در شکلهای 8- A و 8- B نشان داده شده‌اند.
شکل 6- تصویرهای میکروسکوپی از: A) رآلگار و ارپیمنت که اسفالریت، گالن و میانباری از کالکوپیریت را دربر گرفته‌اند؛ B) ارپیمنت که رآلگار و استیبنیت با بافت شعاعی را دربر گرفته است؛ C) استیبنیت با بافت کلوفرم در همراهی با مقادیر کمی از اسفالریت با بافت دانهای بیشکل که با رآلگار و ارپیمنت دربر گرفته شده‌اند؛ D) پیریت با بافت دانهای نیمهشکلدار تا شکلدار و افشان درون سنگ میزبان؛ E) رآلگار با بافت تیغه‌ای در همراهی با درشت‌بلور ارپیمنت که اسفالریت را فرا گرفته است؛ F) اسفالریت و گالن که با ارپیمنت دربر گرفته شده‌اند؛ G) تصویر پستابش الکترونی کانی‌های رآلگار و استیبنیت برای بررسی حضور طلا؛ H) تصویر روبشی پرتوی ایکس شاخصه عنصر طلا در تصویر 6- G (نقطه‌های سفید پراکندگی طلا را نشان می‌دهند) (Orp: ارپیمنت؛ Rlg: رآلگار؛ Stb: استیبنیت؛ Sp: اسفالریت؛ Gn: گالن؛ Ccp: کالکوپیریت؛ Qtz: کوارتز؛ Cal: کلسیت؛ نام اختصاری کانی‌ها برگرفته از: Whitney and Evans (2010))
شکل 7- A) تصویر پس تابش الکترونی و محلهای تجزیة نقطه‌ای به روش SEM نمونه با کانی‌های استیبنیت، رآلگار و اسفالریت پهنة بالدرقانی؛ B) نمودارهای طیف EDS برای نقاط نمایش‌داده‌شده در شکل 7- A (طیف EDS1 نشاندهندة رآلگار طلادار است)
شکل 8- همراهی کانیایی و توالی تبلور کانی‌ها در کانسار داغ‌دالی: A) پهنة بخیربولاغی؛ B) پهنة بالدرقانی
بررسی روند کانی‌سازی با بهکارگیری داده‌های به‌دست‌آمده از حفاری اکتشافی، کانی‌سازی خاصی را در ژرفاهای بیشتر از 30 متر در پهنة بالدرقانی نشان نمی‌دهد. در بررسی‌های صحرایی روشن شد سنگهای درونگیر دچار دگرسانیهای سیلیسی، آرژیلیک (رسی) و کربناتی شده‌اند و سنگهای آتشفشانی کنارِ پهنههای کانی‌سازی دگرسانیهای اصلیِ سریسیتی و پروپیلیتی نشان می‌دهند (شکل 9).
شکل 9- A، B، C) نمایی از رخنمون سنگهای دیوریتی و آندزیتی همراه با موقعیتهای اکتشافی کانسار داغ‌دالی؛ D، E) نمایی از دگرسانی رسی؛ F) نمایی از دگرسانی سیلیسی که در مجاورت دگرسانی رسی قرار گرفته است؛ G) نمایی از دگرسانی کربناتی به‌صورت رگهای و رگچهای از کلسیت؛ H) تصویر میکروسکوپی از آندزیت با دگرسانی سریسیتی در همراهی با کانی‌های کدر (پیریت)؛ I) تصویر میکروسکوپی از میکرودیوریت تا آندزیت با دگرسانی سریسیتی و پروپیلیتی (تصویرهای میکروسکوپی در نور عبوری وضعیت XPL هستند؛ Pl: پلاژیوکلاز؛ Ser: سریسیت؛ Amp: آمفیبول؛ Chl: کلریت؛ Ep: اپیدوت؛ Opq: کانی کدر؛ نام اختصاری کانی‌ها برگرفته از: Whitney and Evans (2010))
میانبارهای سیال
برای به‌دست‌آوردن درجة دمای پیدایش کانسار و شناسایی میزان شوری سیال‌های کانه‌ساز، از سه رگه با پاراژنزهای متفاوت نمونهبرداری شد. کمبودن شمار نمونهها به‌علت حجم کمابیش کم اکتشافات سطحی و عمقی و نبود دسترسی به رگه- رگچههای با پاراژنز مناسب و معرف کانی‌سازی است. نمونههای برگزیده عبارتند از: نمونة CBH.9 (رگة کوارتز همراه با اسفالریت گمانة عمق 65 متری پهنة بخیربولاغی)، نمونه DA.26 (رگة کوارتز همراه رآلگار و ارپیمنت پهنة بالدرقانی) و نمونة DA.20 (رگة باریت همراه رآلگار و ارپیمنت پهنة بالدرقانی).
بررسی‌های ریزدماسنجی روی شمار 51 میانبار سیال اولیه این نمونهها انجام شدند. برپایة پارامترهای گوناگون مانند زمان پیدایش (Bodnar et al., 1985; Roedder, 1984) و فازهای درونی (Shepherd et al., 1985) میانبارهای سیال رده‌بندی شدند. با بررسی‌های میکروسکوپی انجام‌شده روشن شد میانبارهای سیال از دیدگاه شکل ظاهری، بهترتیب فراوانی، شکلهای کشیده، عدسی، کروی و نامنظم دارند (شکل 10).
الف) ریزدماسنجی میانبارهای سیال: اندازهگیریهای ریزدماسنجی میانبارهای سیال در بلورهای کوارتز (نمونههای CBH.9 و DA.26) و باریت (نمونه DA.20) کانسنگهای محدودة بررسی‌شده در دو مرحله سرمایش و گرمایش انجام شدند. ویژگیها و پارامترهای اندازهگیریشده برای این نمونهها در جدول 1 آورده شده‌اند. میانبارهای سیال اولیه بررسی‌شده عموماً از نوع دو فازی (L+V) هستند و شاخص پرشدگی (L/L+V) آنها برابربا 60 تا 80 درصد است. این گروه از میانبارها فراوانتر از گروه‌های دیگر هستند و به شکل کشیده و بیشکل دیده می‌شوند.
شکل 10- تصویرهای میکروسکوپی از: A، B و C) میانبارهای سیال اولیه دو فازی (L+V) شامل فاز گاز (V) و مایع آبگین (L) در بلورهای کوارتز (رگة کوارتزی با کانی‌سازی سولفیدی فلزهای پایه)؛ D) میانبارهای ثانویة ریز در بلور کوارتز؛ E و F) میانبارهای ثانویة ریز به‌صورت خطی در بلورهای باریت
جدول 1- ویژگیها و پارامترهای اندازهگیریشده برای میانبارهای سیال اولیه در نمونههای معرف پهنة بخیربولاغی (CBH.9) و پهنة بالدرقانی (DA.26 و DA.20) (LV: L+V Two phases fluid inclusion, P: Primary fluid inclusion; Qz: Quartz, Brt: Barite)
|
Th (total) (°C) |
Salinity (wt% NaCl equivalent) |
Tm ice (°C) |
Origin |
Type |
Size (μm) |
Host mineral |
Sample No. |
No. |
|
252 |
6.81 |
- 4.3 |
P |
LV |
10 |
Qz |
CBH.9 |
1 |
|
240 |
6.81 |
- 4.3 |
P |
LV |
6 |
Qz |
CBH.9 |
2 |
|
226 |
4.85 |
- 3.0 |
P |
LV |
16 |
Qz |
CBH.9 |
3 |
|
182 |
6.22 |
- 3.9 |
P |
LV |
15 |
Qz |
CBH.9 |
4 |
|
250 |
5.65 |
- 3.5 |
P |
LV |
8 |
Qz |
CBH.9 |
5 |
|
240 |
6.81 |
- 4.3 |
P |
LV |
7 |
Qz |
CBH.9 |
6 |
|
244 |
5.65 |
- 3.5 |
P |
LV |
7 |
Qz |
CBH.9 |
7 |
|
197 |
6.37 |
- 4.0 |
P |
LV |
24 |
Qz |
CBH.9 |
8 |
|
225 |
6.37 |
- 4.0 |
P |
LV |
10 |
Qz |
CBH.9 |
9 |
|
207 |
5.32 |
- 3.3 |
P |
LV |
8 |
Qz |
CBH.9 |
10 |
|
260 |
6.22 |
- 3.9 |
P |
LV |
8 |
Qz |
CBH.9 |
11 |
|
260 |
5.65 |
- 3.5 |
P |
LV |
8 |
Qz |
CBH.9 |
12 |
|
182 |
6.67 |
- 4.2 |
P |
LV |
10 |
Qz |
CBH.9 |
13 |
|
174 |
6.67 |
- 4.2 |
P |
LV |
10 |
Qz |
CBH.9 |
14 |
|
187 |
6.37 |
- 4.0 |
P |
LV |
10 |
Qz |
CBH.9 |
15 |
|
198 |
6.15 |
- 3.2 |
P |
LV |
10 |
Qz |
CBH.9 |
16 |
|
178 |
4.55 |
- 2.8 |
P |
LV |
14 |
Qz |
CBH.9 |
17 |
|
174 |
4.85 |
- 3.0 |
P |
LV |
12 |
Qz |
CBH.9 |
18 |
|
200 |
4.85 |
- 3.0 |
P |
LV |
8 |
Qz |
CBH.9 |
19 |
|
208 |
4.55 |
- 2.8 |
P |
LV |
8 |
Qz |
CBH.9 |
20 |
|
184 |
5.16 |
- 3.2 |
P |
LV |
9 |
Qz |
CBH.9 |
21 |
|
214 |
4.55 |
- 2.8 |
P |
LV |
20 |
Qz |
CBH.9 |
22 |
|
228 |
4.85 |
- 3.0 |
P |
LV |
16 |
Qz |
CBH.9 |
23 |
|
191 |
5.32 |
- 3.3 |
P |
LV |
15 |
Qz |
CBH.9 |
24 |
|
221 |
3.27 |
- 2.0 |
P |
LV |
10 |
Qz |
DA- 26 |
25 |
|
210 |
2.79 |
- 1.7 |
P |
LV |
8 |
Qz |
DA- 26 |
26 |
|
215 |
4.00 |
- 2.5 |
P |
LV |
8 |
Qz |
DA- 26 |
27 |
|
200 |
2.46 |
- 1.5 |
P |
LV |
9 |
Qz |
DA- 26 |
28 |
|
229 |
1.65 |
- 1.0 |
P |
LV |
8 |
Qz |
DA- 26 |
29 |
|
234 |
4.85 |
- 3.0 |
P |
LV |
9 |
Qz |
DA- 26 |
30 |
|
202 |
6.37 |
- 4.0 |
P |
LV |
10 |
Qz |
DA- 26 |
31 |
|
183 |
4.85 |
- 3.0 |
P |
LV |
10 |
Qz |
DA- 26 |
32 |
|
195 |
4.85 |
- 3.0 |
P |
LV |
7 |
Qz |
DA- 26 |
33 |
|
205 |
6.37 |
- 4.0 |
P |
LV |
16 |
Qz |
DA- 26 |
34 |
|
210 |
3.27 |
- 2.0 |
P |
LV |
3 |
Qz |
DA- 26 |
35 |
|
193 |
5.77 |
- 3.6 |
P |
LV |
8 |
Qz |
DA- 26 |
36 |
|
185 |
6.37 |
- 4.0 |
P |
LV |
12 |
Qz |
DA- 26 |
37 |
|
221 |
7.10 |
- 4.5 |
P |
LV |
13 |
Qz |
DA- 26 |
38 |
|
204 |
10.48 |
- 7.0 |
P |
LV |
8 |
Qz |
DA- 26 |
39 |
|
177 |
6.30 |
- 3.9 |
P |
LV |
8 |
Brt |
DA- 20 |
40 |
|
174 |
4.86 |
- 3.0 |
P |
LV |
7 |
Brt |
DA- 20 |
41 |
|
145 |
4.10 |
- 2.5 |
P |
LV |
10 |
Brt |
DA- 20 |
42 |
|
198 |
5.63 |
- 3.5 |
P |
LV |
8 |
Brt |
DA- 20 |
43 |
|
177 |
2.50 |
- 1.5 |
P |
LV |
8 |
Brt |
DA- 20 |
44 |
|
152 |
5.63 |
- 3.5 |
P |
LV |
8 |
Brt |
DA- 20 |
45 |
|
171 |
2.50 |
- 1.5 |
P |
LV |
7 |
Brt |
DA- 20 |
46 |
|
186 |
4.10 |
- 2.5 |
P |
LV |
6 |
Brt |
DA- 20 |
47 |
|
170 |
4.86 |
- 3.0 |
P |
LV |
10 |
Brt |
DA- 20 |
48 |
|
174 |
4.86 |
- 3.0 |
P |
LV |
12 |
Brt |
DA- 20 |
49 |
|
145 |
4.86 |
- 3.0 |
P |
LV |
8 |
Brt |
DA- 20 |
50 |
|
180 |
4.55 |
- 2.8 |
P |
LV |
8 |
Brt |
DA- 20 |
51 |
دمای نخستین ذوب قطعة یخ (دمای یوتکتیک) به‌دست‌آمده برای نمونة CBH.9 برابربا 30- تا 40- درجة سانتیگراد، برای نمونة DA.26 برابربا 21- تا 35- درجة سانتیگراد و برای نمونة DA.20 برابربا 30- تا 38- درجة سانتیگراد است. این مقدارهانشان می‌دهند سیال گرمابی افزونبر نمکطعام، نمکهای محلول دیگری مانند MgCl2 (Shepherd et al., 1985; Hurai et al., 2015) نیز داشته است. برای به‌دست‌آوردن شوری میانبارهای سیال، دمای ذوب آخرین قطعة یخ (Tm ice) و برپایة یافته‌های Bodnar (2003) به‌کار برده شد. دماهای آخرین نقطة ذوب یخ میانبارهای سیال (Tm ice) برای نمونة CBH.9 از 8/2- تا 3/4- درجة سانتیگراد در سیستم H2O-NaCl متغیر هستند. این مقدارها با شوری در بازة 55/4 تا 81/6 (میانگین: 68/5) درصدوزنی معادل نمکطعام همخوانی دارند (Shepherd et al., 1985). در هنگام مرحلة گرمایش، همة میانبارهای سیال در نمونة CBH.9 به فاز مایع همگن شده‌اند. دماهای همگن‌شدن این میانبارها در بازة 174 تا 260 (میانگین: 5/212) درجة سانتیگراد بوده است (شکلهای 11- A و 11- B). دماهای آخرین نقطة ذوب یخ میانبارهای سیال در نمونة DA.26، از 0/1- تا 0/7- درجه سانتیگراد متغیر بوده است و با شوری در بازة 65/1 تا 48/10 (میانگین 95/4) درصدوزنی معادل نمکطعام همخوانی دارد. دماهای همگن‌شدن میانبارهای این نمونه از 185 تا 234 (میانگین 1/207) درجة سانتیگراد متغیر است (شکلهای 12- A و 12- B). دماهای آخرین نقطه ذوب یخ میانبارهای سیال در نمونة DA.20، از 5/1- تا 9/3- درجة سانتیگراد متغیر بوده است و با شوری برابربا 5/2 تا 3/6 (میانگین 15/4) درصدوزنی معادل نمکطعام همخوانی دارد. دماهای همگن‌شدن میانبارهای این نمونه نیز از 145 تا 198 (میانگین 75/170) درجة سانتیگراد متغیر است (شکلهای 12- C و 12- D).
شکل 11- A) نمودار هیستوگرام شوری میانبارهای سیال اولیه؛ B) دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال نخستین در کانی کوارتز در نمونة CBH.9 با پاراژنز کوارتز- اسفالریت در پهنة بخیربولاغی
شکل 12- A، B) نمودارهای هیستوگرام شوری و دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال اولیه در کانی کوارتز در نمونة DA-26 با پاراژنز کوارتز- رآلگار- ارپیمنت؛ C، D) نمودارهای هیستوگرام شوری و دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال نخستین در کانی باریت در نمونة DA-20 با پاراژنز باریت- رآلگار- ارپیمنت پهنة بالدرقانی
ب) تفسیر داده‌های به‌دست‌آمده از بررسی میانبارهای سیال: برپایة نمودار شوری دربرابر دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال نخستین (Wilkinson, 2001)، چگالی میانبارهای سیال در نمونههای CBH.9 و DA-26 در محدودة 1- 8/0 گرم‌برسانتیمترمکعب و چگالی میانبارهای سیال نمونه DA-20 در محدودة 1- 9/0 گرم‌برسانتیمترمکعب جای گرفته‌اند (شکلهای 13- A، 13- B و 13- C). برپایة چگالی به‌دست‌آمده و پیاده‌کردن آن در نمودار چگالی سیال در برابر دمای همگن‌شدن و همچنین، با درنظرگرفتن مقدارهای شوری، دست‌کم فشار به‌دام‌افتادن میانبارهای سیال به‌دست آورده می‌شود (Fisher, 1976). از آنجایی‌که دماهای همگن‌شدن میانبارهای سیال از 145 تا 260 درجة سانتیگراد متغیر است، فشارهای به‌دست‌آمده در محدودة کمتر از 50 بار هستند (شکل 13- D). برپایة میانگین دمای همگن‌شدن و شوری میانبارهای سیال نخستین و محدودة فشار کمتر از 50 بار، ژرفای به‌دام‌افتادن میانبارهای سیال نخستین در پهنة بخیربولاغی نزدیک به 220 متر و در پهنة بالدرقانی برابربا 85 تا 190 متر برآورد شد (شکلهای 13- E و 13- F).
سازوکار اصلی کانی‌سازی که شرایط سیال کانهدار و ناپایداری کمپلکسهای بیسولفیدی (شکل 13- G) و نهشت ماده معدنی را تغییر داده است، از نمودار دو متغیره شوری در برابر دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال به‌دست آورده می‌شود (شکل 13- H). برپایة روند تکاملی سیال کانهدار در این نمودار گمان می‌رود آمیختگی (mixing) دو سیال (احتمالاً سیال ماگمایی با دما و شوری بالا و سیال جوی با دما و شوری کم) همراه با فرایند رقیقشدگی سیال در نزدیکی سطح زمین (Surface fluid Dilution)، عامل نهشت و کانی‌سازی روی- سرب (± طلا) در کانسار داغ‌دالی تکاب بوده است.
شکل 13- A، B، C) نمودار دمای همگن‌شدن- شوری نشاندهندة چگالی سیال برپایة g.cm- 3 برای میانبارهای سیال اولیه نمونههای CBH (پهنة بیخیربولاغی)، DA.20 و DA.26 (پهنة بالدرقانی)؛ D) نمودار دمای همگن‌شدن- چگالی نشاندهندة فشار به‌دام‌افتادن میانبارهای سیال اولیه (نمودارها برگرفته از: Fisher (1976))؛ E) نمودار ژرفا در برابر دمای همگن‌شدن (Bodnar et al. 2014) به همراه بازة دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال اولیه؛ F) نمودار دمای همگن‌شدن- فشار- ژرفای به‌دام‌افتادن میانبارهای سیال اولیه (Cunningham, 1978)؛ G) نمودار شوری در برابر دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال برخی کانسارهای گرمابی و محدودة کمپلکسهای حمل‌کننده فلزها (Large et al., 1998; Corbett, 2002) کانسار روی- سرب (± طلا) داغ‌دالی؛ H) الگوی تغییرات و روند تکاملی سیال کانهدار در نمودار دو متغیره دمای همگن‌شدن در برابر شوری همراه با مسیرهای تئوریک تغییرات شوری و دمای همگن‌شدن برای شناسایی ساز و کار پیدایش ذخایر گوناگون گرمابی (Wilkinson, 2001)
برپایة مقدارهای شوری و دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال و پیاده‌کردن این مقادیر در نمودار پیشنهادیِ Wilkinson (2001)، موقعیت کانسار روی- سرب (± طلا) داغ‌دالی تکاب در محدودة کانسارهای اپی‌ترمال است (شکل 14).
زمینشیمی
برپایة داده‌های تجزیهای 32 عنصری (به روش ICP- OES) برای پهنههای بخیربولاغی و بالدرقانی، تصحیح و حذف داده‌های سنسورد (برای مقدارهای کمتر از آستانة آشکارسازی دستگاه با جایگزینی نسبت 3/4 مقدار آن و برای مقدارهای بیشتر از آستانة آشکارسازی دستگاه با جایگزینی 4/3 مقدار) انجام شد. در پایان، 13 عنصر برای بررسی‌های آماری دو متغیره و چندمتغیره برگزیده شدند (جدول 2).
شکل 14- جایگاه میانبارهای سیال اولیه کانسار روی- سرب داغ‌دالی در نمودار دمای همگن شدن- شوری برای تیپهای گوناگون کانساری (برگرفته از: Wilkinson (2001))
جدول 2- داده‌های تجزیه شیمیایی شماری از عنصرها (همة عنصرها برپایة ppm؛ طلا برپایة ppb) در کانسنگهای پهنههای بخیربولاغی و بالدرقانی به روش ICP-OES
|
پهنة بخیربولاغی |
|||||||||||||
|
Au |
Ba |
Cr |
Sb |
As |
Mn |
Co |
Ni |
Ag |
Zn |
Pb |
Cu |
Mo |
Sample No. |
|
213 |
45 |
8 |
4 |
928 |
527 |
3 |
3 |
0.4 |
73 |
36 |
96 |
5 |
BKH.1 |
|
50 |
1094 |
4333 |
275 |
> 10000 |
5033 |
347 |
6347 |
< 0.3 |
4807 |
125 |
22 |
1 |
BKH.2 |
|
347 |
824 |
174 |
246 |
6762 |
357 |
26 |
285 |
17.9 |
616 |
257 |
267 |
1 |
BKH.3 |
|
71 |
361 |
145 |
47 |
3277 |
750 |
13 |
147 |
0.3 |
545 |
405 |
5 |
< 1 |
BKH.4 |
|
19 |
200 |
4 |
10 |
517 |
11241 |
2 |
2 |
< 0.3 |
675 |
81 |
23 |
5 |
BKH.5 |
|
32 |
637 |
13 |
34 |
721 |
9750 |
4 |
14 |
< 0.3 |
168 |
15 |
15 |
7 |
BKH.6 |
|
27 |
332 |
4 |
< 3 |
57 |
3559 |
12 |
4 |
< 0.3 |
98 |
17 |
2 |
< 1 |
BKH.7 |
|
18 |
333 |
25 |
4 |
39 |
316 |
2 |
11 |
< 0.3 |
25 |
436 |
11 |
28 |
BKH.8 |
|
9 |
80 |
55 |
< 3 |
26 |
383 |
3 |
17 |
< 0.3 |
18 |
9 |
24 |
52 |
BKH.9 |
|
29 |
640 |
1714 |
142 |
5532 |
1217 |
73 |
1895 |
< 0.3 |
3122 |
996 |
214 |
1 |
BKH.10 |
|
35 |
668 |
1749 |
151 |
5631 |
1238 |
74 |
1926 |
< 0.3 |
3181 |
1021 |
217 |
< 1 |
BKH.11 |
|
947 |
2636 |
5 |
377 |
> 10000 |
445 |
2 |
3 |
5.7 |
397 |
16 |
8 |
2 |
BKH.12 |
|
165 |
440 |
11 |
106 |
1848 |
1409 |
3 |
10 |
2.9 |
167 |
18 |
9 |
3 |
BKH.13 |
|
794 |
166 |
173 |
3 |
22 |
721 |
10 |
24 |
0.5 |
148 |
31 |
125 |
11 |
BKH.14 |
جدول 2- ادامه
|
پهنة بخیربولاغی |
|||||||||||||
|
Au |
Ba |
Cr |
Sb |
As |
Mn |
Co |
Ni |
Ag |
Zn |
Pb |
Cu |
Mo |
Sample No. |
|
43 |
308 |
722 |
24 |
799 |
575 |
60 |
1184 |
0.3 |
400 |
35 |
10 |
1 |
BKH.15 |
|
77 |
1772 |
1112 |
76 |
3814 |
11059 |
323 |
5457 |
0.5 |
1081 |
67 |
69 |
2 |
BKH.16 |
|
91 |
570 |
800 |
93 |
2696 |
7834 |
160 |
3734 |
1 |
920 |
53 |
31 |
1 |
BKH.17 |
|
136 |
298 |
583 |
130 |
2999 |
9138 |
120 |
3464 |
0.7 |
1063 |
83 |
5 |
1 |
BKH.18 |
|
95 |
518 |
619 |
75 |
2994 |
6907 |
133 |
2608 |
0.8 |
340 |
53 |
21 |
1 |
BKH.19 |
|
461 |
325 |
1100 |
86 |
2972 |
7389 |
198 |
4039 |
1 |
365 |
17 |
29 |
2 |
BKH.20 |
|
794 |
166 |
173 |
3 |
22 |
721 |
10 |
24 |
0.5 |
148 |
31 |
125 |
11 |
BKH.21 |
|
176 |
170 |
86 |
580 |
4397 |
5696 |
168 |
2019 |
3.4 |
> 10000 |
1328 |
42 |
7 |
BKH.22 |
|
171 |
159 |
136 |
465 |
6637 |
3535 |
104 |
1455 |
5.9 |
> 10000 |
2694 |
182 |
4 |
BKH.23 |
|
230 |
317 |
88 |
526 |
5584 |
2577 |
39 |
1183 |
8.5 |
> 10000 |
2342 |
131 |
6 |
BKH.24 |
|
197 |
159 |
136 |
465 |
6637 |
3535 |
104 |
1455 |
10.1 |
> 10000 |
1500 |
49 |
15 |
BKH.25 |
|
189 |
1227 |
55 |
396 |
3473 |
3080 |
56 |
790 |
8.5 |
> 10000 |
1765 |
55 |
16 |
BKH.26 |
|
100 |
1853 |
25 |
274 |
1907 |
11796 |
47 |
1644 |
9.9 |
> 10000 |
2218 |
20 |
7 |
BKH.27 |
|
794 |
166 |
173 |
3 |
22 |
721 |
10 |
24 |
0.5 |
147 |
31 |
125 |
11 |
BKH.28 |
|
88 |
2369 |
15 |
103 |
1950 |
5017 |
18 |
776 |
2.2 |
> 10000 |
172 |
6 |
10 |
BKH.29 |
|
129 |
1241 |
24 |
157 |
2387 |
6658 |
30 |
1506 |
2.1 |
> 10000 |
175 |
10 |
9 |
BKH.30 |
|
125 |
1253 |
220 |
202 |
4601 |
14465 |
132 |
3008 |
4.6 |
> 10000 |
334 |
29 |
15 |
BKH.31 |
|
44 |
155 |
314 |
40 |
1124 |
2357 |
44 |
1025 |
0.4 |
> 10000 |
20 |
17 |
1 |
BKH.32 |
|
48 |
167 |
315 |
91 |
1843 |
3625 |
78 |
1233 |
5.0 |
> 10000 |
> 10000 |
23 |
4 |
BKH.33 |
|
27 |
137 |
311 |
12 |
2111 |
2118 |
64 |
753 |
0.6 |
4918 |
45 |
48 |
5 |
BKH.34 |
|
52 |
151 |
1139 |
59 |
3120 |
3574 |
81 |
1895 |
0.4 |
> 10000 |
73 |
27 |
12 |
BKH.35 |
|
59 |
107 |
666 |
66 |
838 |
320 |
13 |
186 |
0.4 |
2596 |
186 |
5 |
1 |
BKH.36 |
|
40 |
398 |
1759 |
67 |
4522 |
4885 |
221 |
3104 |
0.8 |
6432 |
238 |
53 |
< 1 |
BKH.37 |
|
166 |
234 |
31 |
22 |
2029 |
305 |
9 |
85 |
3.1 |
1884 |
328 |
50 |
3 |
BKH.38 |
|
334 |
243 |
27 |
17 |
1380 |
123 |
5 |
57 |
3.1 |
3027 |
1669 |
44 |
2 |
BKH.39 |
|
1266 |
451 |
109 |
295 |
4639 |
1088 |
57 |
583 |
25.4 |
> 10000 |
5749 |
69 |
15 |
BKH.40 |
|
521 |
1414 |
284 |
960 |
6862 |
1373 |
71 |
936 |
22.2 |
> 10000 |
1715 |
140 |
36 |
BKH.41 |
|
80 |
1805 |
36 |
139 |
518 |
1065 |
49 |
108 |
5.5 |
6399 |
454 |
24 |
3 |
BKH.42 |
|
286 |
337 |
58 |
847 |
9316 |
4174 |
209 |
2327 |
4.3 |
> 10000 |
532 |
29 |
64 |
BKH.43 |
|
269 |
413 |
49 |
767 |
6430 |
3147 |
177 |
3002 |
3.0 |
> 10000 |
275 |
10 |
50 |
BKH.44 |
|
107 |
191 |
30 |
327 |
3051 |
3481 |
135 |
3255 |
0.9 |
> 10000 |
167 |
4 |
24 |
BKH.45 |
|
122 |
248 |
330 |
772 |
6297 |
2963 |
227 |
3094 |
1.1 |
> 10000 |
358 |
30 |
66 |
BKH.46 |
|
597 |
572 |
54 |
566 |
3482 |
849 |
41 |
1230 |
8.7 |
> 10000 |
3358 |
29 |
48 |
BKH.47 |
|
525 |
902 |
144 |
189 |
2405 |
2411 |
54 |
1132 |
5.2 |
> 10000 |
408 |
10 |
8 |
BKH.48 |
|
2675 |
55 |
75 |
156 |
5812 |
416 |
8 |
306 |
55.9 |
8089 |
> 10000 |
46 |
36 |
BKH.49 |
|
239 |
238 |
307 |
149 |
3854 |
5339 |
135 |
1966 |
6.4 |
> 10000 |
543 |
22 |
4 |
BKH.50 |
|
442 |
108 |
308 |
210 |
5643 |
5765 |
164 |
2316 |
8.7 |
> 10000 |
188 |
31 |
2 |
BKH.51 |
|
269 |
74 |
302 |
81 |
3919 |
3979 |
71 |
1027 |
3.4 |
6758 |
101 |
9 |
1 |
BKH.52 |
|
244 |
86 |
370 |
103 |
5325 |
5113 |
110 |
1657 |
1.1 |
6914 |
161 |
16 |
1 |
BKH.53 |
|
199 |
112 |
320 |
103 |
3607 |
3515 |
82 |
1247 |
1.4 |
4521 |
140 |
5 |
2 |
BKH.54 |
|
794 |
166 |
173 |
3 |
22 |
721 |
10 |
24 |
0.5 |
148 |
31 |
125 |
11 |
BKH.55 |
|
85 |
214 |
114 |
30 |
1814 |
3571 |
29 |
511 |
0.8 |
5313 |
134 |
31 |
3 |
BKH.56 |
|
145 |
209 |
280 |
66 |
3717 |
6661 |
70 |
1601 |
3 |
> 10000 |
166 |
30 |
6 |
BKH.57 |
|
124 |
189 |
82 |
18 |
2416 |
8682 |
51 |
925 |
2.2 |
7146 |
345 |
44 |
2 |
BKH.58 |
|
163 |
166 |
129 |
34 |
4297 |
7160 |
123 |
1838 |
2.4 |
> 10000 |
207 |
66 |
4 |
BKH.59 |
|
110 |
221 |
323 |
197 |
7024 |
8875 |
425 |
5754 |
5 |
> 10000 |
2089 |
35 |
24 |
BKH.60 |
|
167 |
252 |
786 |
105 |
6160 |
4649 |
361 |
2163 |
1.9 |
> 10000 |
367 |
30 |
8 |
BKH.61 |
|
257 |
305 |
1179 |
131 |
> 10000 |
5519 |
380 |
2177 |
2.2 |
> 10000 |
2.39 |
23 |
5 |
BKH.62 |
|
52 |
214 |
1427 |
193 |
> 10000 |
3206 |
469 |
3764 |
0.6 |
> 10000 |
411 |
65 |
6 |
BKH.63 |
|
38 |
253 |
4838 |
512 |
> 10000 |
3176 |
562 |
6891 |
0.5 |
> 10000 |
240 |
5 |
4 |
BKH.64 |
جدول 2- ادامه
|
پهنة بخیربولاغی |
|||||||||||||
|
Au |
Ba |
Cr |
Sb |
As |
Mn |
Co |
Ni |
Ag |
Zn |
Pb |
Cu |
Mo |
Sample No. |
|
41 |
321 |
998 |
67 |
2564 |
471 |
39 |
577 |
0.3 |
2509 |
78 |
31 |
3 |
BKH.65 |
|
38 |
127 |
554 |
110 |
3952 |
2484 |
99 |
2206 |
1.5 |
7023 |
101 |
343 |
8 |
BKH.66 |
|
109 |
152 |
506 |
181 |
5271 |
7104 |
138 |
3143 |
22 |
4770 |
292 |
58 |
9 |
BKH.67 |
|
57 |
116 |
432 |
39 |
3824 |
3255 |
109 |
1385 |
2.3 |
948 |
26 |
46 |
4 |
BKH.68 |
|
875 |
56 |
54 |
862 |
1594 |
485 |
13 |
401 |
3.9 |
3088 |
756 |
22 |
4 |
BKH.69 |
|
310 |
211 |
143 |
39 |
3642 |
10173 |
37 |
785 |
0.6 |
714 |
86 |
20 |
< 1 |
BKH.70 |
|
400 |
95 |
233 |
47 |
4767 |
14355 |
49 |
1076 |
1.0 |
1814 |
117 |
29 |
< 1 |
BKH.71 |
|
420 |
111 |
203 |
59 |
2694 |
9075 |
55 |
1266 |
0.6 |
571 |
99 |
4 |
< 1 |
BKH.72 |
|
250 |
54 |
297 |
64 |
4004 |
6320 |
85 |
1704 |
0.6 |
1214 |
312 |
3 |
< 1 |
BKH.73 |
|
150 |
34 |
285 |
102 |
2794 |
3742 |
94 |
1881 |
0.3 |
1474 |
286 |
3 |
< 1 |
BKH.74 |
|
340 |
33 |
242 |
70 |
2377 |
4363 |
79 |
1756 |
0.3 |
993 |
196 |
3 |
< 1 |
BKH.75 |
|
250 |
133 |
396 |
261 |
2471 |
640 |
28 |
895 |
4.7 |
7797 |
2711 |
48 |
4 |
BKH.76 |
|
380 |
146 |
354 |
224 |
2427 |
972 |
32 |
883 |
4.3 |
> 10000 |
2811 |
43 |
4 |
BKH.77 |
|
140 |
227 |
254 |
122 |
2111 |
1051 |
43 |
930 |
3.3 |
> 10000 |
2053 |
46 |
5 |
BKH.78 |
|
150 |
454 |
16 |
32 |
364 |
822 |
7 |
77 |
< 0.3 |
2136 |
82 |
32 |
1 |
BKH.79 |
|
40 |
249 |
9 |
13 |
324 |
578 |
5 |
52 |
< 0.3 |
1594 |
39 |
13 |
1 |
BKH.80 |
|
60 |
47 |
8 |
8 |
162 |
333 |
4 |
57 |
< 0.3 |
451 |
19 |
8 |
1 |
BKH.81 |
جدول 2- ادامه
جپهنة بالدرقانی |
|||||||||||||
|
Au |
Ba |
Cr |
Sb |
As |
Mn |
Co |
Ni |
Ag |
Zn |
Pb |
Cu |
Mo |
Sample No. |
|
947 |
2636 |
5 |
377 |
> 10000 |
445 |
2 |
3 |
5.7 |
397 |
16 |
8 |
2 |
BGH.1 |
|
165 |
440 |
11 |
106 |
1848 |
1409 |
3 |
10 |
2.9 |
167 |
18 |
9 |
3 |
BGH.2 |
|
261 |
1223 |
3 |
410 |
3854 |
8136 |
6 |
8 |
3.1 |
920 |
34 |
11 |
3 |
BGH.3 |
|
2000 |
376 |
8 |
180 |
1634 |
7771 |
2 |
11 |
2.7 |
598 |
58 |
11 |
3 |
BGH.4 |
|
48 |
589 |
12 |
218 |
7326 |
7568 |
7 |
23 |
4.5 |
1388 |
133 |
41 |
2 |
BGH.5 |
|
136 |
617 |
5 |
129 |
4560 |
403 |
2 |
3 |
8.5 |
682 |
272 |
22 |
2 |
BGH.6 |
|
53 |
145 |
4 |
85 |
2313 |
1250 |
5 |
7 |
3.9 |
538 |
113 |
11 |
3 |
BGH.7 |
|
341 |
36 |
9 |
> 2000 |
8528 |
345 |
1 |
9 |
61.4 |
6301 |
1803 |
74 |
1 |
BGH.8 |
|
157 |
48 |
5 |
1068 |
> 10000 |
309 |
6 |
15 |
19 |
118 |
83 |
85 |
2 |
BGH.9 |
|
292 |
796 |
4 |
820 |
> 10000 |
427 |
3 |
5 |
1 |
549 |
17 |
7 |
3 |
BGH.10 |
|
15 |
1302 |
8 |
1628 |
1834 |
202 |
1 |
4 |
1.1 |
264 |
176 |
4 |
3 |
BGH.11 |
|
54 |
20 |
5 |
270 |
8189 |
3386 |
9 |
15 |
0.3 |
166 |
6 |
4 |
7 |
BGH.12 |
|
805 |
9 |
5 |
> 2000 |
> 10000 |
4997 |
7 |
13 |
0.9 |
1281 |
158 |
10 |
4 |
BGH.13 |
|
< 2 |
163 |
175 |
5 |
21 |
688 |
10 |
24 |
0.4 |
146 |
29 |
123 |
12 |
BGH.14 |
|
64 |
24 |
17 |
> 2000 |
2279 |
367 |
2 |
17 |
13.9 |
502 |
85 |
29 |
1 |
BGH.15 |
|
76 |
117 |
8 |
1809 |
2855 |
3757 |
5 |
11 |
2 |
596 |
41 |
6 |
1 |
BGH.16 |
|
61 |
153 |
9 |
> 2000 |
685 |
835 |
1 |
5 |
6.9 |
251 |
67 |
16 |
< 1 |
BGH.17 |
|
17 |
303 |
11 |
> 2000 |
745 |
1818 |
3 |
8 |
40.5 |
974 |
1838 |
47 |
1 |
BGH.18 |
|
66 |
71 |
7 |
534 |
1964 |
669 |
6 |
10 |
0.5 |
185 |
21 |
5 |
1 |
BGH.19 |
|
55 |
19 |
6 |
> 2000 |
9 |
3031 |
1 |
9 |
50 |
1701 |
4 |
146 |
< 1 |
BGH.20 |
|
62 |
167 |
7 |
> 2000 |
2706 |
3821 |
1 |
4 |
16.5 |
953 |
389 |
31 |
< 1 |
BGH.21 |
|
40 |
869 |
9 |
1863 |
7179 |
12125 |
9 |
13 |
9.7 |
1747 |
264 |
26 |
2 |
BGH.22 |
|
< 2 |
672 |
12 |
7 |
217 |
10161 |
16 |
105 |
< 0.3 |
295 |
11 |
7 |
2 |
BGH.23 |
عنصرهای Zn، Pb، As، Sb، Au، Mn و Ba فراوانی کمابیش بالایی دارند؛ اما فراوانی عنصرهای دیگر کم است. میانگین عیار عنصرهای Zn و Pb در پهنة بخیربولاغی بهترتیب برابربا ppm1/6581 و ppm93/913 و در پهنة بالدرقانی بهترتیب برابربا ppm57/891 و ppm67/267 است. میانگین عیار عنصرهای Au، As و Sb نیز در پهنة بخیربولاغی بهترتیب برابربا ppb83/261، ppm83/3720 و ppm27/181 و در پهنة بالدرقانی بهترتیب برابربا ppb59/269، ppm29/5326 و ppm19/1214 بوده است. میانگین غلظت Mn و Ba در پهنة بخیربولاغی بهترتیب برابربا ppm96/3924 و ppm15/444 و در پهنة بالدرقانی بهترتیب برابربا ppm81/2891 و ppm14/481 به‌دست آورده شده است.
بررسی‌های آماری دومتغیره و چندمتغیره: درک درست از چگونگی پراکندگی عنصرهای گوناگون در یک ناحیة معدنی نیازمند پارامترهایی است که برپایة آنها امکان یافتن ارتباط زایشی میان عنصرها و کانی‌سازی فراهم خواهد شد. در این میان، پارامترهای ضریب همبستگی به‌علت نبود وابستگی به واحد اندازهگیری بهترین گزینه به‌شمار می‌روند (Rollinson, 1993).
جدول ماتریسی پیرسون برای تفسیر رابطة میان جفت عنصرها برگزیده شد. ضریب همبستگی 1 تا 6/0 نشاندهندة همبستگی قوی میان دو عنصر، ضریب 6/0 تا 4/0 نشاندهنده همبستگی متوسط و ضریب همبستگی کمتر از 4/0 نشاندهندة ارتباط اندک است. ضریب‌های همبستگی میان عنصرهای پهنة بخیربولاغی (جدول 3) نشان میدهد میان عنصرهای طلا- نقره، سرب- نقره، نیکل- کبالت، نیکل- کروم و کبالت- کروم همبستگی قوی و میان عنصرهای سرب- طلا، آرسنیک- آنتیموان، آرسنیک- نیکل، آنتیموان- مولیبدنیم و آرسنیک- کروم همبستگی متوسطی برپاست. همبستگی مثبت طلا و نقره با سرب، آرسنیک و آنتیموان شاید نشاندهندة همراهی عنصرهای طلا و نقره با کانی‌های رآلگار، ارپیمنت، استیبنیت و گالن باشد.
در پهنة بالدرقانی، بیشترین همبستگی مثبت میان سرب- نقره، روی- نقره، سرب- روی، مولیبدنیم- کروم، مس- کروم و نیکل- کبالت دیده می‌شود. همبستگی نقره با سرب و روی نشاندهندة همراهی این عنصر با کانی‌های گالن و اسفالریت است. میان عنصرهای نقره- آنتیموان، سرب- آنتیموان، مس- نیکل، مس- نقره و نیکل- کروم همبستگیهای مثبت متوسطی برپاست. همبستگی مثبت میان مس- نیکل، نیکل- کبالت، مس- کروم و نیکل- کروم به احتمال بالا در ارتباط با گذر سیال گرمابی کانهدار از سرپانتینیت شیست واحد ایمانخان (منتسب به نئوپروتروزوییک- کامبرین) در 3 کیلومتری خاور تا جنوب‌خاوری محدودة کانسار داغ‌دالی است (Alipour, 2014). همبستگیهای منفی متوسط میان مس- منگنز در پهنة بخیربولاغی و مولیبدنیم- آنتیموان در پهنة بالدرقانی نشاندهندة تفاوت ژرفای پیدایش کانی‌های حامل این عنصرهاست؛ بهگونهایکه کانی‌های هیپوژن مس و مولیبدنیم در ژرفای بیشتری نسبت به آنتیموان و منگنز نهشت پیدا می‌کنند.
در پهنة بالدرقانی، طلا با هیچکدام از عنصرها همبستگی نشان نداده است (جدول 4). این پدیده چه‌بسا پیامد عیار کم آن باشد. دیگر همبستگیهای مثبت در پهنههای بخیربلاغی و بالدقانی طبیعی هستند و برپایة کمبودن مقدار غلظت آنها شاید این پدیده پیامد تغییرات سنگ‌شناسی آنها باشد و اساساً همبستگی مهم دیگری که پیامد کانهزایی درون منطقه برشمرده شود، دیده نشده است.
جدول 3- نتایج محاسبه ضریب‌های همبستگی رتبهای پیرسون برای عنصرهای کانه‌ساز در پهنة بخیربولاغی
|
Au |
Ba |
Cr |
Sb |
As |
Mn |
Co |
Ni |
Ag |
Zn |
Pb |
Cu |
Mo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
Mo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
- 0.03 |
Cu |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.04 |
0.19 |
Pb |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.31** |
- 0.04 |
0.34* |
Zn |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.26* |
0.68** |
0.15 |
0.28* |
Ag |
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
- 0.10 |
0.31** |
- 0.09 |
- 0.06 |
0.07 |
Ni |
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.87** |
- 0.10 |
0.38 |
- 0.80 |
- 0.08 |
0.09 |
Co |
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.30** |
0.44** |
- 0.12 |
- 0.10 |
- 0.15 |
- 0.24* |
- 0.14 |
Mn |
|
|
|
|
|
1.00 |
0.12 |
0.72** |
0.60** |
0.19 |
0.39** |
0.04 |
0.09 |
0.14 |
As |
|
|
|
|
1.00 |
0.46** |
0.10 |
0.25* |
0.25* |
0.28* |
0.51 |
0.14 |
0.07 |
0.57** |
Sb |
|
|
|
1.00 |
0.06 |
0.57** |
0.04 |
0.67** |
0.69** |
- 0.16 |
0.05 |
- 0.10 |
0.06 |
- 0.18 |
Cr |
|
|
1.00 |
0.02 |
0.21 |
0.19 |
0.13 |
- 0.01 |
0.05 |
0.12 |
0.15 |
- 0.05 |
- 0.01 |
0.02 |
Ba |
|
1.00 |
- 0.02 |
- 0.20 |
0.16 |
0.07 |
0.23* |
- 0.21 |
- 0.24* |
0.73* |
- 0.01 |
0.53** |
0.09 |
0.22* |
Au |
* Correlation is significant at the 0.05 level (2- tailed)
** Correlation is significant at the 0.01 level (2- tailed)
جدول 4- نتایج محاسبه ضریب‌های همبستگی پیرسون برای عنصرهای پهنة بالدرقانی
|
Au |
Ba |
Cr |
Sb |
As |
Mn |
Co |
Ni |
Ag |
Zn |
Pb |
Cu |
Mo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
Mo |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.42 |
Cu |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.35 |
- 0.28 |
Pb |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.71** |
0.29 |
- 0.24 |
Zn |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.78** |
0.93** |
0.46* |
- 0.36 |
Ag |
|
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
- 0.01 |
- 0.02 |
- 0.15 |
0.55* |
0.52* |
Ni |
|
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.70** |
- 0.36 |
- 0.18 |
- 0.30 |
0.27 |
0.62** |
Co |
|
|
|
|
|
|
1.00 |
0.43 |
0.27 |
- 0.19 |
0.10 |
- 0.13 |
- 0.18 |
- 0.03 |
Mn |
|
|
|
|
|
1.00 |
0.03 |
0.16 |
- 0.01 |
0.06 |
0.21 |
- 0.06 |
- 0.01 |
- 0.04 |
As |
|
|
|
|
1.00 |
- 0.01 |
- 0.04 |
- 0.35 |
- 0.17 |
0.54* |
0.40 |
0.51* |
0.06 |
- 0.46* |
Sb |
|
|
|
1.00 |
- 0.22 |
- 0.29 |
- 0.15 |
0.42 |
0.55** |
- 0.12 |
- 0.12 |
- 0.08 |
0.71** |
0.80** |
Cr |
|
|
1.00 |
- 0.14 |
- 0.28 |
0.28 |
0.08 |
- 0.19 |
- 0.40 |
- 0.21 |
- 0.13 |
- 0.17 |
- 0.29 |
- 0.07 |
Ba |
|
1.00 |
0.24 |
- 0.15 |
- 0.17 |
0.21 |
0.26 |
- 0.22 |
- 0.10 |
- 0.09 |
0.05 |
- 0.10 |
- 0.21 |
- 0.01 |
Au |
*Correlation is significant at the 0.05 level (2- tailed)
**Correlation is significant at the 0.01 level (2- tailed)
در بررسی‌های آماری چندمتغیره، روش تحلیل خوشهای (Cluster Analysis) به‌کار برده شد. هدف در تحلیل خوشهای، دستیابی به ملاکی برای دسته‌بندی هرچه بهتر متغیرها یا نمونهها برپایة تشابه هرچه بیشتر درونگروهی و اختلاف هرچه بیشتر میانگروهی است. این ویژگی کمک میکند متغیرها به‌صورت خوشههایی دسته‌بندی شوند که بیشترین تشابه ممکن را درون خود و بیشترین اختلاف را میان خود دارند. روشهای گوناگونی برای خوشهبندی دادهها پیشنهاد شده‌اند. یکی از این روشها، روش اتصال (Linkage) است که در آن بهترتیب (نمونهها و متغیرها) با شباهت بیشتر با روش بازگی به هم متصل می‌شوند. همة روشهای خوشهبندی برپایة ماتریس شباهتها هستند. در مرحله نخست، دو نمونه و یا دو متغیری که بیشترین شباهت را دارند به‌هم پیوند داده می‌شوند. در هر تکرار، شبیهترین زوج خوشهها به هم پیوند داده می‌شوند. نتیجة بررسی‌های آماری چندمتغیره به روش تحلیل خوشهای عنصرهای کانه‌ساز پهنة بیخیربولاغی در شکل 15 آورده شده است. برپایة این نمودار نتایج زیر به‌دست آمدند:
- گروه نخست دربردارندة عنصرهای مس، سرب، طلا و نقره است. مس و سرب از اصلیترین عنصرهای سازندة کانی‌های کالکوپیریت و گالن در این محدوده هستند و طلا چه‌بسا در ساختار پیریت جانشین شده باشد. نقره فاز کانیایی مستقلی را پدید نیاورده است؛
- گروه دوم دربردارندة عنصرهای روی، آنتیموان و مولیبدنیم است. روی و آنتیموان بهترتیب به‌صورت کانی‌های اسفالریت و استیبنیت دیده می‌شوند و مولیبدنیم فاز کانیایی مستقلی را پدید نیاورده است. عنصرهای گروه نخست و دوم در مجموع دربردارندة عنصرهای کانه‌ساز پلیمتال در محدودة بررسی‌شده هستند؛
- گروه سوم دربردارندة منگنز و باریم است و منگنز به‌صورت اکسیدهای منگنز در سطح و باریم به‌صورت کانی باریت در نتایج XRD نمونههای پهنة بخیربولاغی گزارش شده‌اند؛
- گروه چهارم دربردارندة آرسنیک، کروم، کبالت و نیکل است. این عنصرهای فاز کانیایی مستقلی را پدید نمیآورند؛ اما شاید در ساختار کانیهایی مانند گالن، اسفالریت و پیریت جای گرفته باشند.
شکل 15- نمودار خوشهای عنصرهای کانه‌ساز پهنة بخیربولاغی
نمودار خوشهای حاصل از تحلیل خوشهای داده‌های مربوط به پهنة بالدرقانی نیز در شکل 16 نشان داده شده است. برپایة این نمودار نتایج زیر به‌دست آمده‌اند:
شکل 16- نمودار خوشهای عنصرهای کانه‌ساز مربوط به پهنة بالدرقانی
- سرب، نقره، روی و آنتیموان از عنصرهای گروه نخست هستند. حضور سرب و روی و آنتیموان بهترتیب با حضورکانیهای گالن و اسفالریت و استیبنیت توجیه می‌شود و نقره فاز کانیایی مستقلی را پدید نیاورده است؛
- آرسنیک، منگنز، طلا و باریم از عنصرهای گروه دوم هستند. آرسنیک در این محدوده به‌صورت کانی‌های رالگار و ارپیمنت دیده می‌شود. باریم نیز به‌صورت باریت همراه با کانی‌های یادشده دیده شد. منگنز و طلا فاز کانیایی مستقلی را پدید نیاوردهاند؛ اما در بررسی‌های میکروسکوپ الکترونی طلا در رآلگار دیده شد؛
- نیکل، کبالت و کروم از عنصرهای گروه سوم هستند که به کانی‌سازی خاصی ارتباط ندارد؛
- گروه چهارم دربردارندة عنصر مس است که چه‌بسا کانی‌سازی اندکِ کالکوپیریت را نشان میدهد.
نتیجهگیری
برپایة محدوده شوری و دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال اولیه پهنههای بخیربولاغی و بالدرقانی در نمودار Wilkinson (2001) تیپ کانسار در محدوده ذخایر اپی‌ترمال جای میگیرد. وجود کانسارهای طلا (±آرسنیک) تیپ کارلین زرشوران (Mehrabi et al., 1999) و آق‌دره (Rahimsouri et al., 2013) و دیگر کانی‌سازی مرتبط و همچنین، چشمههای گوگردی و نهشتههای گستردة تراورتن در جنوب محدودة کانسار داغ‌دالی نشاندهندة فعالیت قوی سیستمهای زمینگرمایی در شمال تکاب هستند. برپایة اطلاعات زمین‌شناسی گمان می‌رود موتور حرارتی این سیستم گرمابی، گنبدهای نیمهژرف با ترکیب بیشتر آندزیتی میوسن باشند.رگه‌های سیلیسی کانیسازیشده، حفرههای بلوردار، بافتهای پرکننده فضاهای خالی به‌صورت رگه‌های نامنظم، بافت نواری قشرگون و بافت کلوفرم در کانسنگهای کانسار داغ‌دالی از ویژگیهایی هستند که بیشتر در کانسارهای اپی‌ترمال دیده شده‌اند (Taylor, 2007). نتایج بررسی‌های آماری دو متغیره (همبستگی مثبت میان عنصرها) و چندمتغیره (تحلیل خوشهای) داده‌های پهنههای بخیربولاغی و بالدرقانی نیز بیشترین همخوانی را با ذخایر اپی‌ترمال (Sillitoe and Hedenquist, 2003) نشان داده‌اند. حضور کانی‌های رآلگار، ارپیمنت و باریت در پهنة بالدرقانی نیز نشاندهندة ژرفای کانی‌سازی کمتر در مقایسه با پهنة بخیربولاغی است. دربارة پهنة بالدرقانی، برپایة دمای همگن‌شدن میانبارهای سیال نخستین نمونههای DA-20 و DA-26 که بهترتیب برابربا 145 تا 198 و 185 تا 234 درجة سانتیگراد است و شوری آنها بهترتیب برابربا 5/2 تا 3/6 و 65/1 تا 48/10 درصدوزنی معادل نمکطعام به‌دست آورده شده است، گمان می‌رود دو سیال متفاوت در کانهزایی نقش داشتهاند. عیار روی و سرب در پهنة بخیربولاغی در مقایسه با پهنة بالدرقانی بیشتر و عیار طلا و نقره آن کمتر است. ازآنجایی‌که سیال با شوری بیشتر، فلزهای پایه بیشتری را در مقایسه با فلزهای قیمتی جابجا میکند، گمان می‌رود در پهنة بالدرقانی که سنگ میزبان کانی‌سازی آن مارن، ماسه‌سنگ و توف معادل سازند قم است، شوری سیال در برخورد با میانلایههای ژیپسی همراه با واحدهای سازند قم، بالا رفته باشد و ازاین‌رو، مقدار فلزهای پایه (به‌ویژه روی و سرب) بیشتری در مقایسه با فلزهای قیمتی جابجا شده و در سنگ میزبان نهشت داده شده باشد. برپایة بررسی‌های ریزدماسنجی میانبارهای سیال و اندازه‌گیرهای مربوطه، ژرفای احتمالی پیدایش کانسار روی- سرب داغ‌دالی در پهنة بخیربولاغی نزدیک به 220 متر و در پهنة بالدرقانی برابربا 85 تا 190 متر برآورد شد. ازآنجایی‌که نتایج حفاریهای اکتشافی بیشترین ژرفای کانی‌سازی در پهنة بخیربولاغی را 70 متر و در پهنة بالدرقانی 30 متر نشان داده‌اند، اختلاف ژرفای کانی‌سازی فعلی با ژرفای احتمالی پیدایش ذخیره در دو پهنة بخیربولاغی و بالدرقانی به‌علت فرسایش و حذف بخشی از سنگهای سطحی باشد که در دو پهنة کمابیش به یک میزان رخ داده است. در جدول 5 ویژگیهای مهم پهنههای کانی‌سازی شده بخیربولاغی و بالدرقانی و مقایسه آنها با کانسارهای اپی‌ترمال با سولفیداسیون پایین، سولفیداسیون حد واسط، سولفیداسیون بالا و کارلین آورده شده‌اند.
جدول 5- مقایسه ویژگیهای مهم پهنههای کانسار روی- سرب داغ‌دالی با کانسارهای اپی‌ترمال با سولفیداسیون پایین و حد واسط(Richards and Kerrich, 1993; Mehrabi, et al., 1999; Hedenquist et al., 2000; Hofstra and Cline, 2000; Albinson et al., 2001; Sillitoe and Hedenquist, 2003; Robert et al., 2007; Andreeva et al., 2013; Saunders et al., 2014)
|
ویژگیها |
پهنة بخیربولاغی |
پهنة بالدرقانی |
کانسارهای اپی‌ترمال با سولفیداسیون پایین |
کانسارهای اپی‌ترمال سولفیداسیون حدواسط |
کانسارهای اپی‌ترمال سولفیداسیون بالا |
کانسارهای کارلین |
|
سنگ میزبان |
سنگ آهک دولومیتی و در حجمی بسیار کم شیل سازند کهر |
مارن، ماسه‌سنگ، سیلتستون و توف سازند قم |
بازالت- ریولیت |
آندزیت- ریوداسیت |
آندزیت- ریوداسیت |
سنگ آهک دولومیتی کربن دار، سیلتستون نازک لایه، شیل با میانلایههای آهکی±سنگهای آذرین |
|
سنگهای آتشفشانی مرتبط |
آندزیت (کالک- آلکالن) |
آندزیت (کالک- آلکالن) |
معمولاً بازالت تا ریولیت، آلکالی بازالت تا تراکیت و گاه آندزیت- داسیت |
آندزیت- ریوداسیت و بهطور موضعی ریولیت |
آندزیت- ریوداسیت |
گرانودیوریت همراه با دایکهای پورفیری با ترکیب حدواسط |
|
پهنة زمینساختی |
پهنههای فرورانش و موقعیتهای کششی |
پهنههای فرورانش و موقعیتهای کششی |
درون کمان ماگمایی، موقعیتهای کششی مرتبط با کافت |
پهنههای فرورانش تا قارهای کششی |
کمانهای آتشفشانی کالک- آلکالن تا آلکالن |
کمان ماگمایی و شروع کشش |
|
کنترلکنندههای ساختاری |
گسلو شکستگیهای مرتبط با نیروهای کششی |
گسلو شکستگیهای مرتبط با نیروهای کششی |
گسلهای کششی تا راستالغز |
گسلهای کششی تا راستالغز |
محل برخورد ساختارهای متقاطع، گسلهای به موازات کمان، دیاتریم و برش- های هیدروترمال |
گسلهای معکوس و عادی با شیب زیاد همراه با چینهای همشیب ناودیسی |
|
ژرفای پیدایش ذخیره |
220 متر |
85 تا 195 متر |
از سطح زمین (صفر) تا 2 کیلومتر |
از سطح زمین (صفر) تا 2 کیلومتر |
از سطح زمین (صفر) تا 2 کیلومتر |
عموماً بیشتز از 2 کیلومتر |
|
کانی‌شناسی کانسنگ |
پیریت، اسفالریت، گالن، استیبنیت و کالکوپیریت |
اسفالریت، گالن رالگار، ارپیمنت، استیبنیت± کالکوپیریت |
اسفالریت، گالن، تترائدریت- تنانتیت و کالکوپیریت±آرسنوپیریت |
اسفالریت فقیر از آهن، گالن، تتراهدریت- تنانتیت و کالکوپیریت، آکانتیت، استیبنیت |
انارژیت، لازونیت، فاماتینیت، کوولیت |
پیریت طلادار افشان، مارکاسیت، آرسنوپیزیت، ارپیمنت، رآلگار، استیبنیت، باریت |
|
باطله کربناتی |
کلسیت حضور دارد |
کلسیت در مقادیر کم حضور دارد |
در مقادیر کم وبهصورت تاخیری حضور دارد |
معمولاً حضور دارد و حاوی منگنز است |
حضور ندارد |
به مقدار کم حضور دارد |
|
دیگر کانی‌های باطله |
کوارتز و ± باریت، کلسیت |
کوارتز، باریت، کلسیت |
کوارتز، کلسیت غیر منگنزدار تیغه‌ای، باریت ± سلستیت و فلوئوریت |
کوارتز، کلسیت منگنزدار ± باریت و سیلیکاتهای منگنزدار |
سیلیس توده‌ای و ریزدانه، کوارتز برجای حفرهدار، باریت به‌صورت تاخیری |
سیلیس توده‌ای بیشکل (ژاسپرویید)، کوارتز، کلسیت |
|
فراوانی سولفیدها |
3- 2 درصدوزنی |
5- 2 درصدوزنی |
10- 2 درصدوزنی با تداوم قائم کانی‌سازی زیر 300 متر |
20- 5 درصدوزنی با تداوم قائم کانی‌سازی بیش از 1 کیلومتر |
90- 10 درصدوزنی با تداوم قائم کانی‌سازی بیش از 1 کیلومتر |
کمتر از 5 درصدوزنی |
|
کانی‌های کلیدی پدیدآمده از دگرسانی |
ایلیت |
ایلیت ± آدولاریا |
ایلیت/ اسمکتیت- آدولاریا (معمولاً حضور دارد) |
سریسیت(آدولاریا عموماً حضور ندارد) |
کوارتز- آلونیت، کانی‌های آلومینیم- فسفات- سولفات، کوارتز- پیروفیلیت و دیکیت در بخش‌های عمقی |
ایلیت، کائولینیت، دیکیت و اسکتیت |
|
فلزهای اصلی |
Zn, Pb |
Zn, Pb |
Au±Ag (Au/Ag>1) |
Ag- Au, Zn, Pb, Cu (Au/Ag≥1) |
Au- Ag, Cu, As- Sb (Au/Ag>1) |
Au (Au/Ag>1) |
|
فلزهای فرعی |
Sb |
As, Sb ±Au (Au/Ag<1) |
Zn, Pb, Cu, Mo, As, Sb, Hg |
Mo, As, Sb |
Zn, Pb, Bi, W, Mo, Sn, Hg |
Ag, As, Sb, Hg, Tl, F, Ba, Zn, Pb |
|
بافت |
شکافه پرکن، کلوفرم، نواری قشرگون |
شکافه پرکن، کلوفرم، نواری قشرگون |
کلوفرم، جانشینی، پوستهای، قشرگون و شانه‌ای |
شانه‌ای، پوستهای، نواری، قشرگون و شکافه پرکن |
جانشینی، شکافه پرکن، برشی، کوکاد، زمیند، شانه‌ای و نواری |
جانشینی، شکافه پرکن |
|
دگرسانی |
رسی و سیلیسی |
رسی، سیلیسی و کربناتی |
رسی، سیلیسی (سیلیس اوپالی و سینتر)، کربناتی |
سریسیتی، رسی، سیلیسی، پروپیلیتی |
سریسیتی، رسی پیشرفته، سیلیسی، پروپیلیتی |
کلسیتزدایش، سیلیسی، رسی، تحرک مجدد کربن و شستشوی اسیدی |
|
شوری (درصدوزنی نمکطعام) |
81 /6- 55/4 |
48/10 – 65/1 |
6/9 – 3 |
23 - 12 |
کمتر از 10 |
کمتر از 10 |
|
دمای همگن شدن (درجة سانتیگراد) |
260- 174 |
234- 145 |
330- 120 |
320- 140 |
330- 180 |
320- 150 |
|
سن |
میوسن |
میوسن |
میوسن
|
میوسن |
میوسن |
سیلورین- دوونین تا ترشیری میانی |
کانسار روی- سرب داغ‌دالی هرچند از دیدگاه سنگ میزبان کانی‌سازی همانند کانسارهای کارلین منطقه است، اما از دیدگاه کانی‌شناسی کانسنگ و باطله، بافت، سرشت سیال کانه‌ساز، ساختارهای کنترل‌کننده کانهزایی، دگرسانیهای گرمابی، مقدارهای بالای Zn و Pb در مقایسه با Cu و نسبت بالای Ag/Au، بیشترین همانندی را با ذخایر اپی‌ترمال تیپ سولفیداسیون پایین دارد و همانندی کمتری را با ذخایر اپی‌ترمال سولفیداسیون حد واسط نشان میدهد.
سپاس‌گزاری
نگارندگان مقاله از همکاری مدیریت شرکت پویا زرکان آق‌دره (تکاب) و کارشناسان اکتشاف آن شرکت، به‌ویژه آقای مهندس واحد محمدی‌زاده به پاس همراهی در عملیات‌های صحرایی و همچنین، داوران علمی مقاله و همکاران دانشگاهی گروه زمین‌شناسی دانشگاه ارومیه به پاس مشاوره‌های سازنده بسیار سپاس‌گزاری می‌کنند.
)