نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران؛
2 استاد، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
3 استادیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The Bostanabad-Hashtrood gabbro-diorite intrusive body in the south of Tikmehdash has intruded the Eocene volcanic-sedimentary rocks. The chemistry of the constituent minerals in this intrusive body shows that the plagioclases and clinopyroxenes have labradoritic and diopsidic composition, respectively, and are accompanied by the subordinate amounts of Mg-rich biotite and gangue minerals. The chemistry of the existing diopsides in these rocks indicates that their parent magma belongs to subalkaline magmatic series with a continental arc tectonic setting. The thermometric considerations showed that the clinopyroxene was crystallized at temperatures around 1200°C. Based on AlVI content (0.048-0.102) in the crystal lattice of the clinopyroxenes, it was ascertained that this mineral was formed under the pressure range of 6 to 9 kbars equivalent to depths between 19 and 28 km. Additionally, this study revealed that the clinopyroxenes in these rocks were formed from a magma which contained 10% water. The presence of some ferric iron in these clinopyroxenes with titanomagnetite is indicative of high oxygen fugacity in the parent magma.
کلیدواژه‌ها [English]
به باور بسیاری از پژوهشگران، ترکیب شیمیایی کانی‌های سازندة سنگ از سری ماگمایی سنگ میزبان پیروی میکند (Princivalle et al., 2000; Avanzinelli et al., 2004; Zhu and Ogasawara, 2004)؛ ازاین‌رو، بررسی‌های سنگ‌نگاری و شیمی کانی‌ها از بهترین راههای شناخت فرایندهای ماگمایی است که شرایط تبلور و فرایندهای تأثیرگذار بر تبلور کانی‌ها را با دقت بیشتری توضیح می‌دهد (Molina et al., 2009). ترکیب شیمیایی کانی‌ها (به‌ویژه کلینوپیروکسن با توجه به حضور در مراحل گوناگون تبلور سنگ)، اطلاعات بهتری دربارة دماسنجی و محیط زمین‌ساختی سنگ میزبان ارائه می‌دهد و در شناخت شرایط فیزیکوشیمیایی ماگماهای سازنده اهمیت ویژهای دارد (Deer et al., 1992; Molina et al., 2009)؛ به‌گونه‌ای‌که پژوهشگرانی مانند لوباس (Le Bas, 1962) و بکالوا (Beccaluva, 1989) بر اهمیت چنین وابستگی تأکید داشتهاند. ترکیب شیمی کانی کلینوپیروکسن بازتابی از خاستگاه ماگمای مادر، تحولات سنگشناسی، سری ماگمایی، شرایط فشاری- دمایی و جایگاه زمین‌ساختی پیدایش ماگمای میزبان است (Le Bas, 1962; Leterrier et al., 1982; Morimoto et al., 1988; Beccaluva et al., 1989; Bindi et al., 1999; Avanzinelli et al., 2004).
همان‌گونه‌که لاتریر و همکاران (Leterrier et al., 1982) و شوایتزر و همکاران (Schweitzer et al., 1979) نشان دادهاند برپایة ترکیب کانی‌های پیروکسن و جایگیری کاتیونها در سایتهای بلوری، مؤلفههای فیزیکوشیمیایی مانند فشار و فوگاسیته را می‌توان به‌دست آورد. بر همین پایه، نیمیس و تیلور (Nimis and Taylor, 2000) فرمولی برای به‌دست‌آوردن دمای تعادل تبلور کلینوپیروکسن پیشنهاد کرده‌اند.
پژوهشگران بسیاری (Ahmadzadeh and Mobashergarmi, 2018; Mahmoudi et al., 2018; Shahbazi et al., 2018; Dadfar et al., 2019)، برپایة شیمی کانی‌ها، مانند ترکیب شیمی پیروکسن در گابروها و گابرودیوریتها، خاستگاه ماگمای مادر، تحولات سنگشناسی، سری ماگمایی، شرایط فشاری- دمایی و جایگاه زمین‌ساختی پیدایش ماگمای میزبان را بررسی کرده‌اند.
بسیاری از پژوهشگران بررسی‌هایی دربارة کانهزایی، زمین‌ساخت و زمین‌شیمی تودههای آذرین درونی پهنة بستان‌آباد- هشترود- میانه انجام دادهاند که از میان آنها، بررسی‌های برخی پژوهشگران (Emami et al., 1993; Behrouzi et al., 1997; Mostofizadeh, 1997; Sefidi, 2002; Agha Bozorghi, 2010; Hojjati, 2011; Zamani, 2014; Sohrabi et al., 2016; Aslane Borje, 2017) را می‌توان نام برد. بهروزی و همکاران (Behrouzi et al., 1997)، سن تودههای گرانیتوییدی منطقه را که در میان سنگ‌های رسوبی- آتشفشانی ائوسن رخنمون دارند، الیگوسن دانستهاند. امامی و همکاران (Emami et al., 1993) نیز در نقشة ماگمایی ایران، زمان نفوذ گرانیتوییدهای بستان‌آباد- میانه را الیگوسن دانستهاند و ترکیب آنها را گرانیت- گرانودیوریت و مونزونیت با سرشت کالک‌آلکالن شناسایی کرده‌اند. مستوفی‌زاده (Mostofizadeh, 1997) تودههای آذرین درونی جنوب بستان‌آباد را از انواع کوارتزمونزودیوریت، کوارتزمونزونیت، گرانودیوریت، سینوگرانیت و آلکالیگرانیت با سن ائوسن- الیگوسن دانسته است. بررسی‌های وی نشان داد این گرانیتها از نوع I با سرشت کالک‌آلکالن پتاسیم بالا هستند.
در پهنة ولکانو- پلوتونیک بستان‌آباد – میانه، در جنوب تیکمه‌داش، میان روستای شیروانده و الخلج، تودههای گابرودیوریتی برونزد دارند که تا کنون بررسی نشدهاند و در این نوشتار، برای نخستین‌بار این پژوهش روی این توده انجام می‌شود.
هدف از انجام این پژوهش، بررسی سنگ‌نگاری و شیمی کانی‌ها، به‌ویژه کانی کلینوپیروکسنِ گابرودیوریتهای جنوب تیکمه‌داش است. تلاش می‌شود سری ماگمایی، فشار و دمای تبلور و فوگاسیته اکسیژن و جایگاه زمین‌ساختی سنگ‌های یادشده برپایة شیمی کانی کلینوپیروکسن ارزیابی شوند.
زمینشناسی
پهنة ولکانو- پلوتونیک بستان‌آباد- هشترود- میانه بخشی از پهنة البرز- آذربایجان است که در فاصلة میان گسل جنوب بزقوش در شمال و گسل سراسکند در جنوب‌باختری جای گرفته است. گسل تبریز مهم‌ترین پدیدة زمین‌ساختی این منطقه است که در رویداد برخی فرایندهای آذرین نقش بنیادی داشته است. برپایة نقشههای زمینشناسی 1:100000 بستان‌آباد (Behrouzi et al., 1997) و هشترود (Aminiazar and Ghadirzadeh, 1993) و قره‌چمن (Asadian et al., 1995)، سنگ‌های آتشفشانی ائوسن، تودههای آذرین درونی و گنبدهای آذرین نیمه‌درونی الیگوسن- میوسن، تناوبی از ماسه سنگ و مارنهای میوسن و واحدهای آذرآواری پلیوسن- پلییستوسن مرتبط با آتشفشان سهند از مهم‌ترین واحدهای زمینشناسی این منطقه هستند. واحدهای آتشفشانی ائوسن با تودههای گرانیتوییدی گوناگونی قطع شده‌اند و هر دو مجموعه بیشتر با واحدهای آذرآواری پلیوسن- پلییستوسن پوشیده شده‌اند. در پهنة بستان‌آباد- میانه، واحدهای آتشفشانی- رسوبی ائوسن ترکیب حد واسط (سنگ‌های تراکیآندزیتی تا تراکی‌بازالتی) و سنگ‌های اسیدی با ترکیب ریولیتی- داسیتی و ایگنمبریتی دارند. نفوذ تودههای گرانیتی، دگرسانی ولکانیکهای ائوسن را به‌دنبال داشته است. واحدهای ائوسن زیرین در برخی مناطق با بازالت، آندزیت بازالتی جوان‌تر (کواترنری) و در نزدیکی قره‌چمن با توفهای ماسهای، لیتیک‌توف و آهکهای نومولیتدار ائوسن بالایی پوشیده شده‌اند. تودههای گرانیتوییدی به‌صورت استوکهای کوچک تا بزرگ واحدهای ائوسن را قطع کرده‌اند. برپایة بررسی‌های صحرایی گمان می‌رود بیشتر پهنههای دگرسانی و کانهزایی فلزی (مس، طلا، سرب، روی و مولیبدن) محور بستان‌آباد- میانه، با استوکهای یادشده همخوانی داشته باشند. به‌طورکلی، تودههای آذرین درونی این محور برپایة نقشة زمینشناسی 1:100000 قره‌چمن (Asadian et al., 1995)، به دو گروه دسته‌بندی می‌شوند:
۱) گروه نخست، گرانیتوییدهایی هستند که (گرانودیوریت، مونزوگرانیت، مونزودیوریت) بیشتر در جنوبخاوری قره‌چمن دیده می‌شوند و بافت تمام‌بلورین دانهای (گرانولار) با کانی‌های اصلی پتاسیم‌فلدسپار، پلاژیوکلاز، کوارتز و بیوتیت دارند؛
۲) گروه دوم، گرانیتوییدهایی هستند که بیشتر در شمال هشترود رخنمون دارند. رنگ روشن دارند و بلورهای آنها از دسته نخست کوچک‌تر هستند. همچنین، مقدار کانی پتاسیم‌فلدسپار و کوارتز، بیشتر و کانی‌های فرومنیزین آنها از دسته نخست کمتر است. به‌علت ریز بلوربودن و بالابودن میزان عنصرهای آلکالن، این گرانیتوییدها را می‌توان میکروآلکالی گرانیت تا آپلیت دانست. این دسته از گرانیتها، گرانیتهای دستة نخست را قطع می‌کنند و از دیدگاه سنی، از گرانیتوییدهای دستة نخست جوان‌تر هستند (شکل 1).
گابرودیوریت در جنوب تیکمه‌داش به‌صورت استوک و به ابعاد تقریبی دو کیلومتر در یک کیلومتر برونزد دارد. پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن و کمی الیوین از کانی‌های اصلی و آمفیبول، آپاتیت، اسفن و زیرکن از کانی‌های فرعی و کربنات، کانی‌های رسی، سریسیت و کلریت از کانی‌های ثانویة سازندة این سنگ‌ها هستند. وجود انکلاوهای گابرودیوریتی در گرانودیوریت گویای قدیمی‌بودن گابرودیوریت نسبت به گرانودیوریت است.
روش انجام پژوهش
پس از پیمایشهای صحرایی بخشهای مختلف واحد گابرودیوریتی تیکمه‌داش، شمار 15 نمونه از بخشهای با کمترین هوازدگی برداشت شد و برای بررسی‌های میکروسکوپی و شناسایی کانی‌ها مقطع‌های نازک تهیه شدند. سپس برای سنجش ترکیب کانی‌های سازندة گابرودیوریت (پلاژیوکلاز، الیوین، پیروکسن و بیوتیت)، نمونههای مناسب برای انجام آزمایش‌های ریزکاو الکترونی[1] به آزمایشگاه آکادمی علوم چین[2] فرستاده شدند. نخست از نمونههای سنگی، 5 مقطع مناسب برای انجام آزمایش‌های ریزکاو الکترونی تهیه و سطح مقطع‌ها با گرافیت پوشانده شد. کانی‌های شمار 42 نقطه از کانی‌های سیلیکاتة برگزیدة مقطع‌ها با دستگاه EMPA (با ولتاژ 15 الکترون‌ولت و طول موج nA 001/0) تجزیه شدند. هنگام تجزیه، از کالیبراسیون Element intensity cps/nA برای عنصرهای Na، Mg، Al، Fe، Mn، Si، Ca، Cr، Ni و Ti، به‌کار برده شد. همچنین، به‌دست‌آوردن مقادیرFe3+ و Fe2+ با برنامههای کامپیوتری برپایة روش پیشنهادیِ پاپیک (Papike et al., 1974) انجام شده است.
شکل 1. نقشة ساده‌شده از منطقة جنوب تیکمه‌داش، برگرفته از نقشههای 100000/1 بستان‌آباد (Behrouzi et al., 1997)، هشترود (Aminiazar and Ghadirzadeh, 1993) و قره‌چمن (Asadian et al., 1995).
Figure 1. Simplified map of the south of Tikmeh Dash area after Bostan Abad 1:100000 map (Behrouzi et al., 1997), Hashtrood (Aminiazar and Ghadirzadeh, 1993) and Qara Chaman (Asadian et al., 1995).
سنگ‌نگاری
در گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش، کانی‌های پلاژیوکلاز کلسیک و کلینوپیروکسن به‌ترتیب بیشترین فراوانی را نشان می‌دهند. اندکی بیوتیت و کانی‌های کدر نیز در ترکیب سنگ دیده می‌شوند. بافت اصلی این سنگ‌ها بیشتر گرانولار و ساب‌افیتیک است (شکل‌های 2- A و 2- B). در مقطع‌های نازک، پلاژیوکلاز بیشتر به‌صورت شکل‌دار تا نیمه‌شکل‌دار و با فراوانی 45- 40 درصدحجمی، گاه با زونینگ و منطقه‌بندی دیده می‌شود (شکل 2- B). اندازة پلاژیوکلازها نزدیک به 1 میلیمتر است و ترکیب شیمیایی آنها برپایة زاویة خاموشی (نزدیک به 55 درجه) لابرادوریت به‌دست آمده است. برخی پلاژیوکلازها میانبارهایی از سوزن‌های آپاتیت، اسفن و زیرکن دارند.
شکل 2. تصویرهای میکروسکوپی (XPL[3]) از کانی‌های سازندة توده گابرودیوریتی جنوب تیکمه‌داش. A) بافت گرانولار، کلینوپیروکسن (Cpx) با منطقه‌بندی دوقلویی؛ B) پلاژیوکلاز (Pl) زونینگ‌دار و بافت ساب‌افیتیک؛ C) حاشیه پویی‌کیلیتیک در کلینوپیروکسن‌ها (Cpx)؛ D) پلاژیوکلاز (Pl) زونینگ‌دار، آمفیبول (Amp) و بیوتیت (Bt).
Figure 2. Photomicrographs (XPL) of minerals of gabbro-diorite in the south of Tikmeh Dash. A) Granular texture, clinopyroxene (Cpx) with twin zoning; B) Zoning of plagioclase (Pl) and subophitic texture; C) Poikilitic margin in clinopyroxenes (Cpx); D) zoning of plagioclase (Pl), amphibole (Amp) and biotite (Bt).
بلورهای کلینوپیروکسن با فراوانی 35- 30 درصدحجمی و با اندازة بیشتر از 2 میلیمتر، به‌صورت نیمه‌شکل‌دار تا شکل‌دار هستند و زاویة خاموشی 43 درجه نشان می‌دهند (شکل 2- C). بلورهای کلینوپیروکسن بیشتر منطقه‌بندی و دوقلویی (شکل 2- A) و یا حاشیة پویی‌کیلیتیک نشان می‌دهند (شکل 2- C). بررسی منطقه‌بندی بلورهای درشت کلینوپیروکسن چه‌بسا پاسخی برای مؤلفههای فیزیکوشیمیایی خاستگاه داشته باشد.
بیوتیتها به‌عنوان کانی فرعی با حجم کمتر از 5 درصد به رنگ قهوهای کمرنگ تا پررنگ در مقاطع نازک دیده می‌شوند (شکل 2- D).
آمفیبول نیمه‌شکل‌دار از دیگر کانی‌های فرعی مافیک است که کمتر از 5 درصدحجمی سنگ را دربر میگیرد. بیشتر آمفیبولها به‌صورت بلورهای ریز پرکننده در همجواری میکاها و کانی‌های مافیک دیده می‌شوند (شکل 2- D).
شیمی کانی‌ها
پلاژیوکلاز: پلاژیوکلازها از کانی‌های مهم گابرودیوریتها هستند که سری محلول‌جامد میان دو قطبِ آلبیت (NaAlSi3O8) و آنورتیت (CaAl2Si2O8) می‌سازند. برای پی‌بردن به ترکیب شیمیایی پلاژیوکلازها، شمار 10 نقطه از آنها با ریزکاو الکترونی تجزیه شدند (جدول 1). داده‌های به‌دست‌آمده روی نمودار سه‌تایی Or-Ab-An پیشنهادیِ دیر و همکاران (Deer et al., 1992)، ترسیم شدند. ترکیب کانیشناسی پلاژیوکلازها در نمونههای بررسی‌شده لابرادوریت است (شکل 3- A). مقدار CaO برابربا 76/11 تا 87/12، مقدار Na2O برابربا 5/4 تا 14/6 درصدوزنی در نوسان است. درصدمولی آنورتیت برابربا 5/50% تا 3/59%، آلبیت برابربا 3/39% تا 2/47% و ارتوکلاز کمتر از 2/2% است (جدول 1). در نمودار تغییرات فراوانی آنورتیت از حاشیه به‌سوی مرکز، تغییرات آنورتیت نظم خاصی ندارد و منطقه‌بندی نوسانی نشان می‌دهد (شکل 3- B). پیدایش تغییرات میزان آنورتیت در پلاژیوکلاز بیشتز پیامد نوسان‌های فشار در زمان تبلور (Nelson and Montana, 1992)، آمیختگی ماگمایی یا افت ناگهانی دمای تبلور و تغییر ترکیب شیمیایی ماگماست (Dungan and Rhoders, 1979).
جدول 1. داده‌های ریزکاوالکترونی برای کانی پلاژیوکلاز (از حاشیه به‌سوی مرکز) در گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش و فرمول ساختاری آنها برپایة 8 اتم اکسیژن
Table 1. EPMA data of plagioclase (rim to core) in the gabbro-diorite south of Tikmeh Dash, and the structural formula based on 8 oxygen atoms.
|
Point No. (Rim to Core) |
1 / 1 |
2 / 1 |
3 / 1 |
4 / 1 |
5 / 1 |
6 / 1 |
7 / 1 |
8 / 1 |
9 / 1 |
10 / 1 |
|
SiO2 |
51.81 |
51.67 |
53.26 |
53.22 |
51.74 |
53.34 |
52.17 |
52.24 |
53.63 |
53.18 |
|
TiO2 |
0.02 |
0.05 |
0.06 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.05 |
0.04 |
0.05 |
0.05 |
|
Al2O3 |
29.98 |
29.92 |
26.98 |
27.07 |
28.88 |
27.98 |
29.37 |
29.30 |
26.71 |
26.21 |
|
FeO |
0.48 |
0.42 |
0.47 |
0.38 |
0.35 |
0.35 |
0.36 |
0.40 |
0.38 |
0.50 |
|
MnO |
0.00 |
0.01 |
0.02 |
0.02 |
0.00 |
0.02 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
|
MgO |
0.03 |
0.01 |
0.03 |
0.04 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.01 |
|
CaO |
12.32 |
12.33 |
11.89 |
11.99 |
11.89 |
11.76 |
12.78 |
12.87 |
12.56 |
12.81 |
|
Na2O |
4.55 |
4.52 |
6.14 |
6.12 |
5.00 |
5.78 |
4.78 |
4.70 |
5.94 |
5.89 |
|
K2O |
0.26 |
0.24 |
0.44 |
0.35 |
0.26 |
0.33 |
0.24 |
0.23 |
0.30 |
0.37 |
|
Total |
99.45 |
99.17 |
99.29 |
99.23 |
98.18 |
99.62 |
99.77 |
99.80 |
99.59 |
99.02 |
|
Si |
2.37 |
2.37 |
2.45 |
2.45 |
2.40 |
2.44 |
2.38 |
2.39 |
2.46 |
2.46 |
|
Al |
1.62 |
1.62 |
1.46 |
1.47 |
1.58 |
1.51 |
1.58 |
1.58 |
1.44 |
1.43 |
|
Ti |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
|
Fe |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.02 |
0.01 |
0.02 |
|
Mn |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
جدول 1. ادامه
Table 1. Continued.
|
Point No. (Rim to Core) |
1 / 1 |
2 / 1 |
3 / 1 |
4 / 1 |
5 / 1 |
6 / 1 |
7 / 1 |
8 / 1 |
9 / 1 |
10 / 1 |
|
Mg |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
|
Ca |
0.60 |
0.61 |
0.59 |
0.59 |
0.59 |
0.58 |
0.63 |
0.63 |
0.62 |
0.64 |
|
Na |
0.40 |
0.40 |
0.55 |
0.55 |
0.45 |
0.51 |
0.42 |
0.42 |
0.53 |
0.53 |
|
K |
0.02 |
0.01 |
0.03 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.01 |
0.01 |
0.02 |
0.02 |
|
Orthoclase |
1.48 |
1.37 |
2.23 |
1.77 |
1.46 |
1.74 |
1.32 |
1.26 |
1.51 |
1.84 |
|
Albite |
39.47 |
39.33 |
47.23 |
47.16 |
42.58 |
46.26 |
39.83 |
39.29 |
45.42 |
44.58 |
|
Anorthite |
59.05 |
59.29 |
50.54 |
51.06 |
55.96 |
52.01 |
58.85 |
59.45 |
53.07 |
53.58 |
شکل 3. ترکیب پلاژیوکلازِ گابرو- دیوریت جنوب تیکمه‌داش در: A) نمودار رده‌بندی فلدسپارها (Deer et al., 1992)؛ B) نمودار تغییرات ترکیب پلاژیوکلاز در نیم‌رخی از حاشیه به‌سوی مرکز بلور.
Figure 3. Composition of plagioclase in the gabbrodiorite of south Tikmeh Dash: A) Feldspar classification diagram (Deer et al., 1992); B) Rim to the core compositional profile for plagioclase crystal.
کانی‌های کدر: برپایة داده‌های تجزیة EPMA و فرمول ساختاری به‌دست‌آمده (به روش Deer et al. (1986) برپایة 3 اتم اکسیژن) (جدول 2)، کانی‌های کدر عموماً با FeO> 61 درصدوزنی و TiO2> 22 درصدوزنی، ترکیب تیتانومگنتیت دارند. برپایة بررسی‌های نوسووا و همکاران (Nosova et al., 2002)، کمبود Ti در کانی‌های کلینوپیروکسن بررسی‌شده (03/22 تا 11/35 اتم در واحد فرمول ساختاری) شاید با تبلور تیتانومگنتیت مرتبط باشد. تبلور کانی‌های کدرِ ایلمنیت و تیتانومگنتیت همراه با کلینوپیروکسن به‌صورت همزمان و همزیست تهی‌شدن کلینوپیروکسن از تیتانیم را به دنبال دارد (Nosova et al., 2002).
بیوتیت: سری محلول جامد میکاها با فرمول کلی:
(K,Na,Ca,Ba)(Fe2+,Fe3+,Mg,Ti4+,Mn,Al)3 (Al,Si)4O10(OH,F,Cl)2
میان چهار سازندة پایانی اصلی زیر است (Jacobs and Parry, 1979; Rieder et al., 1998):
- آنیت: KFe3AlSi3O10(OH)؛
- فلوگوپیت: KMg2AlSi3O10(OH)2؛
- سیدروفیلیت: KFe2Al[Al2Si2O10](OH)2،
- استونیت: KMg2Al[Al2Si2O10](OH)2.
این سازنده‌های پایانی با یکدیگر جانشینی چرماک دارند.
در جدول 3، داده‌های تجزیة 10 نقطه از میکاهای بررسی‌شده در گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش آورده شده‌اند و فرمول ساختاری آنها به روش پیشنهادیِ دیر و همکاران (Deer et al., 1986)، برپایة 22 اتم اکسیژن به‌دست آورده شده است.
جدول 2. داده‌های ریزکاوالکترونی (برپایة wt%) و فرمول ساختاری به‌دست‌آمده برپایة 3 اتم اکسیژن (برپایة a.p.f.u.) برای کانی‌های کدر در گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش
Table 1. EPMA data (in wt%) and structural formula based on 3 oxygen atoms (in a.p.f.u.) for opaque minerals of gabbrodiorite in the south Tikmeh Dash.
|
Point No. |
TiMag1 |
TiMag2 |
TiMag3 |
TiMag4 |
TiMag5 |
TiMag6 |
TiMag7 |
TiMag8 |
|
SiO2 |
0.07 |
0.00 |
0.13 |
0.22 |
1.46 |
0.38 |
0.17 |
0.35 |
|
TiO2 |
35.11 |
26.23 |
24.89 |
23.34 |
22.03 |
25.16 |
28.35 |
31.03 |
|
Al2O3 |
1.12 |
0.04 |
6.21 |
7.53 |
5.08 |
4.00 |
3.79 |
3.97 |
|
FeO |
61.08 |
69.92 |
63.43 |
63.15 |
62.60 |
64.44 |
63.02 |
59.38 |
|
MnO |
1.28 |
0.85 |
0.65 |
0.58 |
2.19 |
1.11 |
0.90 |
1.08 |
|
MgO |
0.91 |
2.39 |
4.09 |
5.07 |
3.47 |
3.39 |
3.18 |
3.36 |
|
CaO |
0.01 |
0.00 |
0.08 |
0.01 |
1.38 |
0.30 |
0.09 |
0.27 |
|
Na2O |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.08 |
1.37 |
0.29 |
0.08 |
0.26 |
|
Total |
99.58 |
99.43 |
99.48 |
99.98 |
99.55 |
99.05 |
99.56 |
99.68 |
|
Si |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.01 |
0.04 |
0.01 |
0.00 |
0.01 |
|
Al |
0.04 |
0.00 |
0.20 |
0.24 |
0.17 |
0.13 |
0.12 |
0.13 |
|
Ti |
0.73 |
0.58 |
0.52 |
0.48 |
0.46 |
0.53 |
0.59 |
0.63 |
|
Fe |
1.41 |
1.72 |
1.47 |
1.44 |
1.47 |
1.52 |
1.46 |
1.35 |
|
Mn |
0.03 |
0.02 |
0.02 |
0.01 |
0.05 |
0.03 |
0.02 |
0.02 |
|
Mg |
0.04 |
0.10 |
0.17 |
0.21 |
0.14 |
0.14 |
0.13 |
0.14 |
|
Ca |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.04 |
0.01 |
0.00 |
0.01 |
|
Na |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.07 |
0.02 |
0.00 |
0.01 |
|
Total |
2.25 |
2.42 |
2.38 |
2.40 |
2.45 |
2.40 |
2.34 |
2.30 |
جدول 3. داده‌های ریزکاوالکترونی (برپایة wt%) و فرمول ساختاری به‌دست‌آمده برپایة 22 اتم اکسیژن (برپایة a.p.f.u.) برای بیوتیت در گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش.
Table 3. EPMA data (in wt%) and structural formula based on 22 oxygen atoms (in a.p.f.u.) for biotite of gabbrodiorite in the south Tikmeh Dash.
|
Point No. |
Bt- 1 |
Bt- 2 |
Bt - 3 |
Bt - 4 |
Bt - 5 |
Bt - 6 |
Bt - 7 |
Bt - 8 |
Bt - 9 |
Bt - 10 |
|
SiO2 |
33.86 |
34.17 |
33.07 |
33.47 |
34.89 |
34.18 |
34.32 |
33.29 |
33.59 |
34.00 |
|
TiO2 |
4.52 |
4.74 |
4.79 |
5.15 |
4.91 |
4.87 |
5.00 |
4.62 |
4.64 |
4.80 |
|
Al2O3 |
15.54 |
15.28 |
15.35 |
15.46 |
14.60 |
15.70 |
15.70 |
17.46 |
17.55 |
17.52 |
|
FeO |
14.63 |
14.95 |
14.32 |
13.43 |
13.84 |
13.43 |
13.23 |
12.33 |
12.01 |
11.99 |
|
Fe2O3 |
2.61 |
2.66 |
2.55 |
2.39 |
2.46 |
2.39 |
2.36 |
2.20 |
2.14 |
2.13 |
|
MnO |
0.20 |
0.20 |
0.16 |
0.22 |
0.18 |
0.19 |
0.22 |
0.18 |
0.22 |
0.20 |
|
MgO |
14.89 |
14.63 |
14.96 |
14.55 |
14.75 |
15.26 |
15.16 |
13.85 |
13.84 |
13.88 |
|
CaO |
0.45 |
0.50 |
0.47 |
0.45 |
0.47 |
0.46 |
0.44 |
0.47 |
0.47 |
0.47 |
|
Na2O |
0.66 |
0.69 |
0.67 |
0.71 |
0.68 |
0.82 |
0.62 |
0.65 |
0.67 |
0.69 |
|
K2O |
8.90 |
8.93 |
8.84 |
8.69 |
8.70 |
8.64 |
8.90 |
9.94 |
9.60 |
9.82 |
|
Total |
96.24 |
96.76 |
95.20 |
94.54 |
95.47 |
95.94 |
95.94 |
94.98 |
94.74 |
95.49 |
|
Si |
5.09 |
5.12 |
5.03 |
5.09 |
5.25 |
5.11 |
5.13 |
5.04 |
5.07 |
5.09 |
|
Ti |
0.51 |
0.53 |
0.55 |
0.59 |
0.56 |
0.55 |
0.56 |
0.53 |
0.53 |
0.54 |
جدول 3. ادامه
Table 3. Continued.
|
Point No. |
Bt- 1 |
Bt- 2 |
Bt - 3 |
Bt - 4 |
Bt - 5 |
Bt - 6 |
Bt - 7 |
Bt - 8 |
Bt - 9 |
Bt - 10 |
|
Al |
2.75 |
2.70 |
2.75 |
2.77 |
2.59 |
2.77 |
2.77 |
3.11 |
3.12 |
3.09 |
|
Fe2+ |
1.84 |
1.87 |
1.82 |
1.71 |
1.74 |
1.68 |
1.65 |
1.56 |
1.52 |
1.50 |
|
Fe3+ |
0.29 |
0.30 |
0.29 |
0.27 |
0.28 |
0.27 |
0.26 |
0.25 |
0.24 |
0.24 |
|
Mn |
0.03 |
0.02 |
0.02 |
0.03 |
0.02 |
0.02 |
0.03 |
0.02 |
0.03 |
0.02 |
|
Mg |
3.34 |
3.27 |
3.39 |
3.30 |
3.31 |
3.40 |
3.38 |
3.12 |
3.12 |
3.10 |
|
Ca |
0.07 |
0.08 |
0.08 |
0.07 |
0.08 |
0.07 |
0.07 |
0.08 |
0.08 |
0.07 |
|
Na |
0.19 |
0.20 |
0.20 |
0.21 |
0.20 |
0.24 |
0.18 |
0.19 |
0.20 |
0.20 |
|
K |
1.71 |
1.71 |
1.72 |
1.69 |
1.67 |
1.65 |
1.70 |
1.92 |
1.85 |
1.88 |
|
Sum |
15.82 |
15.80 |
15.86 |
15.74 |
15.69 |
15.76 |
15.73 |
15.81 |
15.74 |
15.74 |
|
Si |
5.09 |
5.12 |
5.03 |
5.09 |
5.25 |
5.11 |
5.13 |
5.04 |
5.07 |
5.09 |
|
Al IV |
2.75 |
2.70 |
2.75 |
2.77 |
2.59 |
2.77 |
2.77 |
2.96 |
2.93 |
2.91 |
|
Fe3+ |
0.16 |
0.18 |
0.22 |
0.13 |
0.16 |
0.12 |
0.10 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
|
Total Z |
8.0 |
8.0 |
8.0 |
8.0 |
8.0 |
8.0 |
8.0 |
8.0 |
8.0 |
8.0 |
|
Al VI |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.00 |
0.15 |
0.19 |
0.18 |
|
Ti |
0.51 |
0.53 |
0.55 |
0.59 |
0.56 |
0.55 |
0.56 |
0.53 |
0.53 |
0.54 |
|
Fe+2 |
1.84 |
1.87 |
1.82 |
1.71 |
1.74 |
1.68 |
1.65 |
1.56 |
1.52 |
1.50 |
|
Fe+3 |
0.14 |
0.12 |
0.08 |
0.14 |
0.12 |
0.15 |
0.16 |
0.25 |
0.24 |
0.24 |
|
Mn |
0.03 |
0.02 |
0.02 |
0.03 |
0.02 |
0.02 |
0.03 |
0.02 |
0.03 |
0.02 |
|
Mg |
3.34 |
3.27 |
3.39 |
3.30 |
3.31 |
3.40 |
3.38 |
3.12 |
3.12 |
3.10 |
|
Total X |
5.85 |
5.81 |
5.86 |
5.77 |
5.75 |
5.80 |
5.78 |
5.63 |
5.62 |
5.59 |
|
Ca |
0.07 |
0.08 |
0.08 |
0.07 |
0.08 |
0.07 |
0.07 |
0.08 |
0.08 |
0.07 |
|
Na |
0.19 |
0.20 |
0.20 |
0.21 |
0.20 |
0.24 |
0.18 |
0.19 |
0.20 |
0.20 |
|
K |
1.71 |
1.71 |
1.72 |
1.69 |
1.67 |
1.65 |
1.70 |
1.92 |
1.85 |
1.88 |
|
Total Y |
1.97 |
1.99 |
1.99 |
1.97 |
1.95 |
1.96 |
1.95 |
2.19 |
2.12 |
2.15 |
|
OH* |
4.00 |
4.00 |
4.00 |
4.00 |
4.00 |
4.00 |
4.00 |
4.00 |
4.00 |
4.00 |
|
Fe2+/Fe2++Mg |
0.36 |
0.36 |
0.35 |
0.34 |
0.34 |
0.33 |
0.33 |
0.33 |
0.33 |
0.33 |
|
Mg# |
0.64 |
0.64 |
0.65 |
0.66 |
0.66 |
0.67 |
0.67 |
0.67 |
0.67 |
0.67 |
برپایة نمودار سه‌تایی FeO* (FeO+MnO)، 10*TiO2 و MgO، بیوتیتها به‌نسبت از MgO و TiO2 غنی هستند و در گسترة بیوتیت‌های ماگمایی اولیه جای گرفته‌اند (شکل 4- A). بیوتیت‌های ماگمایی اولیه AlVI <1 دارند (Nachit et al., 2005). برپایة جدول 3، بیوتیت‌های گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش AlVI <1 دارند که نشان می‌دهد بیوتیتها ماگماییِ اولیه هستند.
در نمودار پیشنهادیِ فورستر (Forster, 1960)، بیوتیت‌های گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش با داشتن نسبت Fe/(Fe+Mg) برابربا 33/0 تا 36/0، مقدار SiO2 برابربا 07/33 تا 89/34 درصدوزنی و شمار کاتیونهای Si4+ برابربا 04/5 تا 25/5 اتم در واحد فرمول ساختاری، از نوع بیوتیت‌های منیزیم‌دار هستند (شکل 4- B). درصد عدد منیزیم بیوتیت‌های تجزیه‌شده در جدول 3 (Mg# > 64%) نیز این ویژگی را نشان می‌دهد. در حقیقت، به‌علت تبلور اولیه اکسیدهای آهن به‌صورت مگنتیت و تیتانیم، گسترة بیوتیت منیزیم‌دار می‌تواند به صورت بیوتیت تیتانیم‌دار باشد. حضور این مجموعه کانی (یعنی بیوتیت منیزیم‌دار، مگنتیت و تیتانیت) نشان‌دهندة گریزندگی نسبتاً بالای اکسیژن در ماگماست (Ishihara, 1977). تودههای آذرین درونی وابسته به کمانهای آتشفشانی نسبت به تودههای غیرکوهزایی، در گریزندگی اکسیژن بالاتری متبلور می‌شوند و مگنتیت بیشتری دارند (Anderson and Smith, 1995). ازاین‌رو، گریزندگی اکسیژن بالا در ماگمای سازندة گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش نشان‌دهندة محیطی فرورانشی و کوهزایی برای پیدایش آنهاست. برپایة داده‌های جدول 3، مقدار Al کل در بیوتیت‌هایِ گابرودیوریت بیشتر از 7/2 (7/2 تا 1/3) و نسبت Fe/(Fe+MgO) متوسط و تقریباً ثابت (33/0 تا 36/0) است. چنین مقادیری نشان‌دهندة حضور مواد آلومینی پوستة بالایی در خاستگاه ماگمای مادر در پی فرایند هضم است. هچنین، نسبت متوسط و تقریباً یکنواخت Fe/(Fe+Mg) در بیوتیتها جه‌بسا نشان‌دهندة شرایط اکسایشی ماگما و سرشت اولیه بیوتیتها باشد (Xianwu et al., 2009).
شکل 4. ترکیب بیوتیت‌هایِ گابرو- دیوریت جنوب تیکمه‌داش در: A) نمودار سه‌تایی رده‌بندی بیتوتیت‌ها ( Nachit et al., 2005) که بیوتیت‌های اولیه و ثانویه و بیوتیتهایی که دستخوش تعادل دوباره شده‌اند را از هم تفکیک میکند؛ B) نمودار رده‌بندی شیمیایی بیوتیتها (Forster, 1960).
Figure 4. Composition of biotites in gabbrodiorite of south Tikmeh Dash in: A) Biotite classification ternary diagram (Nachit et al., 2005) that separates primary and secondary biotites and biotites that have undergone re-equilibration; B) Chemical classification diagram for biotite (Foster, 1960).
پیروکسن: برپایة جایگیری کاتیونها در جایگاههای M1 و M2 در فرمول عمومی (M1M2T2O6)، پیروکسنها را به گروههای مختلفی رده‌بندی می‌کنند. کانی پیروکسن در گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش بیشتر به شکل بلورهای درشت است. شمار 17 نقطه از پیروکسنها با ریزکاو الکترونی تجزیه شدند. در این کلینوپیروکسن‌ها، بخشهای میانی ترکیب متغیر دارند و منطقه‌بندی نوسانی نشان می‌دهند. منطقه‌بندی بیشتر پیامد نوسان در میزان اکسیدهای منیزیم، آهن، کلسیم، تیتانیم و آلومینیم است.
در نمودار J دربرابر Q (Morimoto et al., 1988)، کلینوپیروکسن‌های بررسی‌شده با مقدار Q برابربا 79/1 تا 84/1 و مقدار J برابربا 07/0 تا 09/0، در گسترة پیروکسنهای Fe و Mg و Caدار جای گرفته‌اند (جدول 4؛ شکل 5- A). در نمودار سه‌تاییWo-En-Fs، ترکیب عمومی پیروکسنها با ترکیب Wo44-46 و En41-43 و Fs13-15 در محدوده دیوپسید جای گرفته‌اند (شکل 5- B؛ جدول 4).
جدول 4. داده‌های ریزکاوالکترونی (برپایة wt%) و فرمول ساختاری به‌دست‌آمده برپایة 6 اتم اکسیژن (برپایة a.p.f.u.) برای کلینوپیروکسنِ گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش
Table 4. EPMA data (in wt%) and structural formula based on 6 oxygen atoms (in a.p.f.u.) for clinopyroxene in gabbrodiorite of south Tikmeh Dash.
|
Point No. (Rim- Core) |
Px.gb R1-1 |
Px.gb R1-2 |
Px.gb C1-3 |
Px.gb C1-4 |
Px.gb C1-5 |
Px.gb C1-6 |
Px.gb R1-7 |
Px.gb R1-8 |
|
SiO2 |
50.79 |
50.94 |
50.97 |
50.97 |
50.66 |
50.67 |
50.67 |
50.69 |
|
TiO2 |
0.57 |
0.56 |
0.48 |
0.45 |
0.53 |
0.49 |
0.49 |
0.52 |
|
Al2O3 |
3.25 |
3.28 |
3.48 |
3.55 |
2.98 |
3.2 |
3.5 |
3.27 |
|
Cr2O3 |
0.18 |
0.12 |
0.12 |
0.09 |
0.11 |
0.14 |
0.14 |
0.12 |
|
FeO |
7.92 |
7.88 |
7.68 |
7.83 |
7.67 |
7.56 |
7.56 |
7.68 |
|
Fe2O3 |
2.07 |
2.06 |
1.98 |
1.95 |
2.03 |
1.99 |
1.99 |
2.02 |
|
MnO |
0.29 |
0.22 |
0.19 |
0.18 |
0.2 |
0.18 |
0.18 |
0.21 |
|
MgO |
13.7 |
13.54 |
13.36 |
13.42 |
13.74 |
13.4 |
13.32 |
13.29 |
|
CaO |
20.56 |
20.64 |
21.21 |
20.76 |
20.49 |
20.79 |
20.83 |
20.96 |
|
Na2O |
0.5 |
0.55 |
0.61 |
0.55 |
0.57 |
0.58 |
0.58 |
0.6 |
|
K2O |
0.01 |
0.01 |
0.02 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.02 |
0.01 |
|
Total |
99.84 |
99.8 |
100.1 |
99.76 |
98.99 |
99.01 |
99.28 |
99.37 |
|
Si |
1.9 |
1.9 |
1.9 |
1.9 |
1.91 |
1.91 |
1.9 |
1.9 |
|
Ti |
0.02 |
0.02 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
|
Al |
0.14 |
0.14 |
0.15 |
0.16 |
0.13 |
0.14 |
0.15 |
0.14 |
|
Cr |
0.01 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
Fe3+ |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.05 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
|
Fe2+ |
0.25 |
0.25 |
0.24 |
0.24 |
0.24 |
0.24 |
0.24 |
0.24 |
|
Mn |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
|
Mg |
0.76 |
0.75 |
0.74 |
0.75 |
0.77 |
0.75 |
0.75 |
0.74 |
|
Ca |
0.82 |
0.83 |
0.85 |
0.83 |
0.83 |
0.84 |
0.84 |
0.84 |
|
Na |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
|
K |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
Total |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
|
En |
0.42 |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
0.42 |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
|
Fs |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
|
Wo |
0.45 |
0.45 |
0.46 |
0.46 |
0.45 |
0.46 |
0.46 |
0.46 |
|
XSi (T) |
1.9 |
1.9 |
1.9 |
1.9 |
1.91 |
1.91 |
1.9 |
1.9 |
|
XAliv (T) |
0.1 |
0.1 |
0.1 |
0.1 |
0.09 |
0.09 |
0.1 |
0.1 |
|
Total T |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
|
XAlvi (M1) |
0.05 |
0.06 |
0.06 |
0.07 |
0.05 |
0.06 |
0.07 |
0.06 |
|
XFe3+ (M1) |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.05 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
|
XTi (M1) |
0.02 |
0.02 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
|
XMn (M1) |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
|
XCr (M1) |
0.01 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
XFe2+ (M1) |
0.21 |
0.21 |
0.21 |
0.21 |
0.21 |
0.21 |
0.21 |
0.21 |
|
XMg (M1) |
0.66 |
0.65 |
0.66 |
0.65 |
0.67 |
0.66 |
0.66 |
0.66 |
جدول 4. ادامه.
Table 4. Continued.
|
Point No. (Rim- Core) |
Px.gb R1-1 |
Px.gb R1-2 |
Px.gb C1-3 |
Px.gb C1-4 |
Px.gb C1-5 |
Px.gb C1-6 |
Px.gb R1-7 |
Px.gb R1-8 |
|
Total M1 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
|
XFe2+ (M2) |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
|
XMg (M2) |
0.1 |
0.1 |
0.08 |
0.1 |
0.1 |
0.09 |
0.09 |
0.08 |
|
XCa (M2) |
0.82 |
0.83 |
0.85 |
0.83 |
0.83 |
0.84 |
0.84 |
0.84 |
|
XNa (M2) |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
|
XK (M2) |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
Total M2 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
Mg/(Mg+Fe2+) |
0.63 |
0.63 |
0.64 |
0.63 |
0.64 |
0.64 |
0.64 |
0.63 |
|
Fe2+/(Fe2++Fe3+ |
0.81 |
0.81 |
0.81 |
0.82 |
0.81 |
0.81 |
0.81 |
0.81 |
|
Fe2+/(Fe2++Mg) |
0.24 |
0.25 |
0.24 |
0.25 |
0.24 |
0.24 |
0.24 |
0.24 |
|
Al/(Al+Fe3++Cr) |
0.69 |
0.7 |
0.72 |
0.73 |
0.69 |
0.7 |
0.72 |
0.71 |
|
Cr# |
0.04 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.03 |
0.03 |
0.02 |
|
Q |
1.83 |
1.83 |
1.83 |
1.82 |
1.84 |
1.83 |
1.82 |
1.83 |
|
J |
0.07 |
0.08 |
0.09 |
0.08 |
0.08 |
0.08 |
0.08 |
0.09 |
|
Ti+Cr+Na |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
|
Na+Aliv |
0.14 |
0.14 |
0.15 |
0.14 |
0.14 |
0.14 |
0.14 |
0.14 |
|
AlVI+2Ti+Cr |
0.09 |
0.09 |
0.09 |
0.1 |
0.08 |
0.09 |
0.1 |
0.09 |
|
Ca+Na |
0.86 |
0.87 |
0.89 |
0.87 |
0.87 |
0.88 |
0.88 |
0.89 |
|
1000Na |
36.22 |
39.85 |
44.03 |
39.84 |
41.58 |
42.32 |
42.21 |
43.65 |
|
1000Cr |
5.32 |
3.55 |
3.53 |
2.66 |
3.27 |
4.17 |
4.15 |
3.56 |
|
YPT |
-26.75 |
-26.8 |
-27.02 |
-26.96 |
-26.77 |
-26.8 |
-26.86 |
-26.73 |
|
XPT |
37.76 |
37.76 |
37.75 |
37.61 |
37.66 |
37.53 |
37.41 |
37.6 |
|
Ti+Cr |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
|
TiO2+Cr2O3 |
0.75 |
0.68 |
0.6 |
0.54 |
0.64 |
0.63 |
0.63 |
0.64 |
|
F1 |
-0.82 |
-0.83 |
-0.83 |
-0.82 |
-0.82 |
-0.82 |
-0.82 |
-0.83 |
|
F2 |
-2.21 |
-2.21 |
-2.19 |
-2.19 |
-2.19 |
-2.18 |
-2.17 |
-2.19 |
|
100Aliv |
10.21 |
9.6 |
10.24 |
9.58 |
9.41 |
9.29 |
9.81 |
9.79 |
|
Aliv+Fe3+ |
0.16 |
0.15 |
0.16 |
0.15 |
0.15 |
0.15 |
0.15 |
0.15 |
|
Si4++Fe2+ |
2.15 |
2.15 |
2.14 |
2.15 |
2.15 |
2.14 |
2.14 |
2.14 |
|
TiO2+Cr2O3 |
0.75 |
0.68 |
0.6 |
0.54 |
0.64 |
0.63 |
0.63 |
0.64 |
|
T (Nimis and Taylor, 2000) |
1212 |
1211 |
1216 |
1218 |
1215 |
1216 |
1218 |
1212 |
|
T (Putirka, 2008) |
1224 |
1224 |
1229 |
1228 |
1226 |
1228 |
1229 |
1227 |
|
T (Kretz, 1994) |
1191 |
1189 |
1193 |
1187 |
1203 |
1199 |
1197 |
1191 |
|
T (Bertrand and Mercier, 1985) |
1218 |
1218 |
1209 |
1216 |
1217 |
1154 |
1212 |
1210 |
|
P (Putirka, 2008) |
6 |
7 |
6.4 |
6.7 |
6.2 |
6.3 |
6.6 |
6.6 |
|
h (Km) |
19 |
22 |
20 |
21 |
20 |
20 |
21 |
21 |
جدول 4. ادامه.
Table 4. Continued.
|
Point No. (Rim- Core) |
Px.gb R2-1 |
Px.gb R2-2 |
Px.gb R2-3 |
Px.gb C2-4 |
Px.gb C2-5 |
Px.gb C2-6 |
Px.gb R2-7 |
Px.gb R2-8 |
Px.gb R2-9 |
|
SiO2 |
50.84 |
50.85 |
50.9 |
50.92 |
50.64 |
50.71 |
50.73 |
50.97 |
50.98 |
|
TiO2 |
0.48 |
0.48 |
0.47 |
0.45 |
0.47 |
0.41 |
0.42 |
0.4 |
0.4 |
|
Al2O3 |
3.53 |
3.54 |
3.59 |
3.68 |
3.06 |
3.08 |
3.16 |
3.16 |
3.18 |
|
Cr2O3 |
0.2 |
0.2 |
0.17 |
0.17 |
0.12 |
0.09 |
0.07 |
0.04 |
0.07 |
|
FeO |
7.56 |
7.53 |
7.45 |
7.45 |
8.3 |
8.32 |
8.18 |
8.17 |
8.16 |
|
Fe2O3 |
1.98 |
1.98 |
1.97 |
1.95 |
1.97 |
1.91 |
1.92 |
1.9 |
1.9 |
|
MnO |
0.18 |
0.19 |
0.17 |
0.16 |
0.14 |
0.14 |
0.13 |
0.11 |
0.11 |
|
MgO |
13.29 |
13.13 |
13.12 |
13.1 |
13.32 |
12.99 |
12.94 |
12.93 |
12.9 |
|
CaO |
20.77 |
20.71 |
20.72 |
20.51 |
20.09 |
19.44 |
19.64 |
19.37 |
19.63 |
|
Na2O |
0.56 |
0.56 |
0.57 |
0.58 |
0.57 |
0.58 |
0.6 |
0.6 |
0.6 |
|
K2O |
0.01 |
0.01 |
0.02 |
0.02 |
0.01 |
0.01 |
0 |
0.02 |
0.01 |
|
Total |
99.4 |
99.18 |
99.15 |
98.99 |
98.69 |
97.68 |
97.79 |
97.67 |
97.94 |
|
Si |
1.91 |
1.91 |
1.91 |
1.92 |
1.92 |
1.94 |
1.94 |
1.95 |
1.94 |
|
Ti |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
|
Al |
0.16 |
0.16 |
0.16 |
0.16 |
0.14 |
0.14 |
0.14 |
0.14 |
0.14 |
|
Cr |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
Fe3+ |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.05 |
0.06 |
0.05 |
0.05 |
|
Fe2+ |
0.24 |
0.24 |
0.23 |
0.23 |
0.26 |
0.27 |
0.26 |
0.26 |
0.26 |
|
Mn |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
Mg |
0.74 |
0.74 |
0.74 |
0.74 |
0.75 |
0.74 |
0.74 |
0.74 |
0.73 |
|
Ca |
0.83 |
0.83 |
0.83 |
0.83 |
0.81 |
0.8 |
0.8 |
0.79 |
0.8 |
|
Na |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
|
K |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
Total |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
4 |
|
En |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
0.41 |
|
Fs |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
0.14 |
0.15 |
0.15 |
0.15 |
0.14 |
|
Wo |
0.46 |
0.46 |
0.46 |
0.46 |
0.45 |
0.44 |
0.45 |
0.44 |
0.45 |
|
Mole fractions |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
XSi (T) |
1.91 |
1.91 |
1.91 |
1.92 |
1.92 |
1.94 |
1.94 |
1.95 |
1.94 |
|
XAlIV (T) |
0.09 |
0.09 |
0.09 |
0.08 |
0.08 |
0.06 |
0.06 |
0.05 |
0.06 |
|
Total T |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
2 |
|
XAlVI (M1) |
0.07 |
0.08 |
0.08 |
0.09 |
0.06 |
0.09 |
0.09 |
0.1 |
0.1 |
|
XFe3+ (M1) |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.05 |
0.06 |
0.05 |
0.05 |
|
XTi (M1) |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
|
XMn (M1) |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
XCr (M1) |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
XFe2+ (M1) |
0.21 |
0.21 |
0.2 |
0.2 |
0.23 |
0.22 |
0.22 |
0.22 |
0.22 |
|
XMg (M1) |
0.65 |
0.64 |
0.64 |
0.64 |
0.65 |
0.62 |
0.63 |
0.62 |
0.62 |
|
Total M1 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
1.01 |
|
XFe2+ (M2) |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
|
XMg (M2) |
0.09 |
0.09 |
0.09 |
0.1 |
0.11 |
0.12 |
0.11 |
0.12 |
0.11 |
|
XCa (M2) |
0.83 |
0.83 |
0.83 |
0.83 |
0.81 |
0.8 |
0.8 |
0.79 |
0.8 |
جدول 4. ادامه.
Table 4. Continued.
|
Point No. (Rim- Core) |
Px.gb R2-1 |
Px.gb R2-2 |
Px.gb R2-3 |
Px.gb C2-4 |
Px.gb C2-5 |
Px.gb C2-6 |
Px.gb R2-7 |
Px.gb R2-8 |
Px.gb R2-9 |
|||||||
|
XNa (M2) |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
0.04 |
|||||||
|
XK (M2) |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|||||||
|
Total M2 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|||||||
|
Mg/(Mg+Fe2+) |
0.64 |
0.64 |
0.64 |
0.64 |
0.62 |
0.61 |
0.61 |
0.61 |
0.61 |
|||||||
|
Fe2+/(Fe2++Fe3+ |
0.81 |
0.81 |
0.81 |
0.81 |
0.82 |
0.83 |
0.83 |
0.83 |
0.83 |
|||||||
|
Fe2+/(Fe2++Mg) |
0.24 |
0.24 |
0.24 |
0.24 |
0.26 |
0.26 |
0.26 |
0.26 |
0.26 |
|||||||
|
Al/(Al+Fe3++Cr) |
0.72 |
0.72 |
0.72 |
0.73 |
0.7 |
0.71 |
0.71 |
0.72 |
0.72 |
|||||||
|
Cr# |
0.04 |
0.04 |
0.03 |
0.03 |
0.03 |
0.02 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
|||||||
|
Q |
1.81 |
1.81 |
1.8 |
1.8 |
1.83 |
1.8 |
1.8 |
1.79 |
1.8 |
|||||||
|
J |
0.08 |
0.08 |
0.08 |
0.08 |
0.08 |
0.09 |
0.09 |
0.09 |
0.09 |
|||||||
|
Ti+Cr+Na |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
0.06 |
|||||||
|
Na+Aliv |
0.13 |
0.13 |
0.13 |
0.12 |
0.13 |
0.1 |
0.11 |
0.1 |
0.1 |
|||||||
|
AlVI+2Ti+Cr |
0.11 |
0.11 |
0.12 |
0.12 |
0.09 |
0.12 |
0.12 |
0.13 |
0.12 |
|||||||
|
Ca+Na |
0.88 |
0.88 |
0.88 |
0.87 |
0.86 |
0.84 |
0.85 |
0.84 |
0.85 |
|||||||
|
1000Na |
40.72 |
40.84 |
41.56 |
42.35 |
41.81 |
43.02 |
44.44 |
44.49 |
44.37 |
|||||||
|
1000Cr |
5.93 |
5.95 |
5.05 |
5.06 |
3.59 |
2.72 |
2.11 |
1.21 |
2.11 |
|||||||
|
YPT |
-26.91 |
-26.83 |
-26.9 |
-26.91 |
-26.37 |
-26.17 |
-26.25 |
-26.32 |
-26.36 |
|||||||
|
XPT |
37.44 |
37.35 |
37.32 |
37.18 |
37.5 |
37.12 |
37.11 |
37.09 |
37.18 |
|||||||
|
Ti+Cr |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.02 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
0.01 |
|||||||
|
TiO2+Cr2O3 |
0.68 |
0.68 |
0.64 |
0.62 |
0.59 |
0.5 |
0.49 |
0.44 |
0.47 |
|||||||
|
F1 |
-0.82 |
-0.82 |
-0.82 |
-0.82 |
-0.81 |
-0.8 |
-0.81 |
-0.81 |
-0.81 |
|||||||
|
F2 |
-2.18 |
-2.18 |
-2.18 |
-2.18 |
-2.18 |
-2.19 |
-2.18 |
-2.19 |
-2.19 |
|||||||
|
100Aliv |
9.31 |
8.74 |
8.57 |
8.24 |
8.43 |
6.01 |
6.23 |
5.08 |
5.54 |
|||||||
|
Aliv+Fe3+ |
0.15 |
0.14 |
0.14 |
0.14 |
0.14 |
0.11 |
0.12 |
0.11 |
0.11 |
|||||||
|
Si4++Fe2+ |
2.14 |
2.15 |
2.15 |
2.15 |
2.18 |
2.21 |
2.2 |
2.21 |
2.2 |
|||||||
|
TiO2+Cr2O3 |
0.68 |
0.68 |
0.64 |
0.62 |
0.59 |
0.5 |
0.49 |
0.44 |
0.47 |
|||||||
|
T (Nimis and Taylor, 2000) |
1219 |
1219 |
1220 |
1222 |
1206 |
1207 |
1208 |
1210 |
1209 |
|||||||
|
T (Putirka, 2008) |
1229 |
1229 |
1230 |
1230 |
1222 |
1223 |
1224 |
1224 |
1224 |
|||||||
|
T (Kretz, 1994) |
1196 |
1194 |
1197 |
1196 |
1165 |
1155 |
1160 |
1160 |
1159 |
|||||||
|
T (Bertrand and Mercier, 1985) |
1214 |
1214 |
1214 |
1218 |
1224 |
1233 |
1230 |
1234 |
1231 |
|||||||
|
P (Putirka, 2008) |
6.6 |
6.8 |
6.8 |
7.1 |
7.6 |
8.6 |
8.6 |
8.9 |
8.6 |
|||||||
|
h (Km) |
21 |
22 |
22 |
23 |
23 |
27 |
27 |
28 |
27 |
|||||||
همچنین، برپایة نمودار Al دربرابر Fe3+، کلینوپیروکسن‌های بررسی‌شده در بخش دیوپسید آلومینیمدار جای گرفته‌اند (شکل 5- C). کلینوپیروکسن‌های با عدد منیزیم کمتر از 86% محصول جدایش بلورین ماگما هستند (Le Bas, 1962; Deer et al., 1992). ازآنجایی‌که همة نمونههای بررسی‌شده Mg# < 70% دارند، پس همة نمونهها حاصل جدایش بلورین ماگما دانسته می‌شوند. برای تعیین سری ماگمایی، ترکیب کلینوپیروکسن و بیوتیت به‌کار برده شد. نمودار تعیین سری ماگمایی برپایة ترکیب شیمی پیروکسن نشان می‌دهد نمونهها به ماگمای میزبانی با سرشت ساب‌آلکالن تعلق دارند (شکل 5- D).
شکل 5. ترکیب کلینوپیروکسنِ گابرو- دیوریت جنوب تیکمه‌داش در: A) نمودار رده‌بندی کلینوپیروکسن‌ها (Morimoto et al., 1988)؛ B) نمودار سه‌تایی انستاتیت (En)، ولاستونیت (Wo) و فروسیلیت (Fs) (Deer et al., 1992)؛ C) نمودار Al دربرابر Fe3+ (Morimoto et al., 1988)؛ D) نمودار تعیین سری ماگمایی برپایة Al2O3 دربرابر SiO2 (Nisbet and Pearce, 1977).
Figure 4. Composition of clinopyroxene in gabbrodiorite of south Tikmeh Dash in: A) Clinopyroxene classification diagram (Morimoto et al., 1988); B) Ternary diagram of enstatite (En), wollastonite (Wo) and ferrosilite (Fs) (Deer et al., 1992); C) Al versus Fe3+ diagram (Morimoto et al., 1988); D) Determination of magmatic series based on Al2O3 versus SiO2 diagram (Nisbet and Pearce,1977).
برای تعیین سرشت ماگمای سازنده این سنگ‌ها برپایة ترکیب بیوتیت‌های نخستین از نمودار دوتایی تغییرات Mg دربرابر AlTotal در فرمول ساختاری کانی‌های بیوتیت بهره گرفته شد که ناچیت (Nachit, 1986) آن را پیشنهاد کرده است. برپایة این نمودار، همة نمونههای بیوتیتی گابرودیوریتی جنوب تیکمه‌داش در محدودة ساب‌آلکالن جای گرفته‌اند (شکل 6- A). ویژگی‌های سنگ‌نگاری و سرشت شیمیایی سنگ کل نیز درستی این نکته را نشان می‌دهند (Rezaei Aghdam et al., 2020). نمودار تعیین سری ماگمایی برپایة ترکیب شیمی بیوتیت که عبدالرحمن (Abdel-Rahman, 1994) آن را پیشنهاد کرده است، نشان می‌دهد نمونهها به ماگمای میزبانی با سرشت کالک‌آلکالن تعلق دارند (شکل 6- B). همچنین، برای ارزیابی سرشت ماگما ترکیب بلورهای کلینوپیروکسن در نمودار پیشنهادیِ لاتریر و همکاران (Leterrier et al., 1982) بررسی شد. در این نمودار، ترکیب ماگمای سنگ‌های بررسی‌شده در محدودة ساب‌آلکالن و سری کالک‌آلکالن جای گرفته‌اند (شکل 6- C). در نمودار نسبت شمار اتمهای Si دربرابر شمار کل اتمهای Al در فرمول ساختاری کلینوپیروکسن، بیشتر اتمهای Al در بخش تترائدری جای گرفته‌اند. این ویژگی از یک سو نشان‌دهندة کمبود سیلیس در ماگمای مادر است و از سوی دیگر، نشان می‌دهد با کاهش مقدار اتم Al اکتائدری، مقدار Fe3+ و Cr3+ اکتائدری افزایش خواهد یافت (شکل 6- D) و در شرایط فوگاسیته بالا، کمبود مقدار AlVI با Fe3+ در سایت M1، جبران می‌شود (France et al., 2010).
شکل 6. ترکیب شیمیایی گابرو- دیوریت جنوب تیکمه‌داش در: A) نمودار تعیین سری ماگمایی برپایة ترکیب شیمی بیوتیت (Nachit, 1986)؛ B) نمودار تعیین سری ماگمایی برپایة ترکیب شیمی بیوتیت (Abdel-Rahman, 1994)؛ C) نمودار Ca+Na دربرابر Ti (Leterrier et al., 1982)؛ D) نمودار Si دربرابر Al (Leterrier et al., 1982).
Figure 6. Chemical composition of Gabbrodiorite south of Tikmeh Dash in: A) Magmatic series determination diagram based on biotite chemistry (Nachit, 1986); B) Magmatic series determination diagram based on biotite chemistry (Abdel Rahman, 1994); C) Ca+Na versus Ti diagram (Leterrier et al., 1982); D) Si versus Al diagram (Leterrier et al., 1982).
به باور هلز (Helz, 1973) توزیع آلومینیم در جایگاههای چهاروجهی و هشت‌وجهی کلینوپیروکسن‌ها معیار خوبی برای برآورد مقدار آب ماگما در محیط پیدایش سنگ‌های آذرین است. برای تعیین میزان آب محیط تبلور کلینوپیروکسن از نمودار AlVI دربرابر AlIV از کلتورتی و همکاران (Coltorti et al., 2007) بهره گرفته می‌شود. نمودار یادشده آبداربودن ماگمای مادر نمونههای تیکمه‌داش را تا نزدیک به 10 درصد نشان می‌دهد (شکل 7- A).
شکل 7. ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسن‌های گابرو- دیوریتِ جنوب تیکمه‌داش در: A) نمودار توزیع آلومینیوم تترائدری و اکتائدری (Coltorti et al., 2007)؛ B) نمودار ارزیابی دمای تبلور کلینوپیروکسن‌ها (Soesoo, 1997)؛ C) نمودار تغییرات AlIV دربرابر AlVI، برای برآورد فشار تبلور کلینوپیروکسن (Aoki and Shiba, 1973)؛ D) نمودار تغییرات XPT دربرابر YPT (Soesoo, 1997) برای برآورد فشار تبلور کلینوپیروکسن.
Figure 7. Chemical composition of clinopyroxenes in gabbrodiorite of south Tikmeh Dash in: A) Tetrahedral and octahedral aluminum distribution diagram (Coltroti et al., 2007); B) Clinopyroxene crystallization temperature estimation diagram (Soesoo, 1997); C) AlIV versus AlVI variation diagram, for pressure estimation of clinopyroxene crystallization (Aoki and Shiba, 1973); D) Variation diagram of XPT versus YPT to estimate the crystallization pressure of clinopyroxene (Soesoo, 1997).
دماسنجی
برای دماسنجی تک کانی کلینوپیروکسن، روش ترسیمی سوئسو (Soesoo, 1997) با تعیین پارامترهای محاسباتی XPT و YPT به‌کار برده می‌شود. در این روش پارامترهای XPT و YPT با فرمول‌های 1 و 2 و برپایة داده‌های ترکیب پیروکسن به‌دست آورده می‌شوند:
مقدار XPT برای نمونههای کلینوپیروکسن‌های گابرو- دیوریتِ جنوب تیکمه‌داش در گسترة 09/37 تا 76/37 و مقدار YPT در محدودة2/27- تا 17/26- هستند. برپایة این روش، دمای تبلور کلینوپیروکسن‌های منطقه در بازة 1170 تا 1200 درجة سانتیگراد برآورده می‌شود (شکل 7- B). افزون‌بر این، برای دماسنجی تبلور کلینوپیروکسن‌ها، فرمول پیشنهادیِ نیمیس و تیلور (Nimis and Taylor, 2000) به‌کار برده شد که در آن، دما به‌صورت فرمول 3 به‌دست آورده می‌شود:
برپایة محاسبات انجامشده برپایة این روش، دمای تبلور کلینوپیروکسن‌ها برابربا 1206 تا 1222 درجة سانتیگراد با تغییرات 50 ± به‌دست آمد (جدول 4). دماسنجی کانی کلینوپیروکسن به روش پاتیرکا (Putirka, 2008) و برپایة رابطة 4 نیز دمای تبلور کلینوپیروکسن‌ها را برابربا 1222 تا 1230 درجة سانتیگراد با تغییرات 50± نشان می‌دهد (جدول 4).
فشارسنجی
برای بررسی‌های دما- فشارسنجی کلینوپیروکسن‌های گابرودیوریت جنوب تیکمه‌داش، روشهای پیشنهادی برپایة تعادل میان کلینوپیروکسن - مذاب و یا ترکیب تک بلور کلینوپیروکسن به‌کار برده می‌شود. به باور بسیاری از پژوهشگران، در روش تک بلور کلینوپیروکسن، نسبت AlVI/AlIV پیروکسنها برای ارزیابی فشار تبلور به‌کار برده می‌شود (Helz, 1973; Aoki and Shiba, 1973; Wass, 1979). در نمودار نسبت AlIV دربرابر AlVI، نمونهها در بخش فشار متوسط مربوط به سنگ‌های آذرین جای گرفته‌اند (شکل 7- C). برای سنجش فشار محیط تبلور کلینوپیروکسن‌ها از نمودار فشارسنجی سوئسو (Soesoo, 1997) بهره گرفته شد. این نمودار نشان‌دهندة فشار تبلوری برابربا 6 تا 8 کیلوبار است (شکل 7- D). بررسی‌های جدید نشان می‌دهند ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسن‌ها در شرایط دما و فشار گوناگون دچار تغییر می‌شود. ازاین‌رو، شرایط P-T ماگما نقش مهمی در ترکیب کلینوپیروکسن‌ها دارد (Bindi et al., 1999; Aydin et al., 2009). کلینوپیروکسنهایِ ماگماهای بازیک، در فشارهای گوناگون افزون‌بر تغییرات شیمیایی در ترکیب کانیشناسی خود پایدار هستند.
الگوسازی ساختار بلوری، روش مهمی برای برآورد تغییرات ساختمانی در کلینوپیروکسنهاست. دال‌نگرو و همکاران (Dal Negro et al., 1986) نشان دادند عاملهای ساختاری پیروکسنها در شناسایی شرایط سنگ‌زایی آنها به‌کار گرفته می‌شود و می‌توان برای آنها معادلة عددی طراحی کرد. بر این پایه، پاتیرکا (Putirka, 2008) برپایة ترکیب شیمیایی کانی کلینوپیروکسن، فرمول 5 را برای به‌دست‌آوردن فشار پیدایش و تبلور آن طراحی کرد. برپایة این فرمول، فشار تبلور کلینوپیروکسن‌های بررسی‌شده از 6 تا 9 کیلوبار به‌دست آمده است (جدول 4).
محیط جایگیری
در نمودار TiO2 دربرابر AlIV*100 (Ao et al., 2010)، روند نمونهها نسبت به افزایش TiO2 از 4/0 تا 57/0 همانند کمانهای ماگمایی است (شکل 8- A). ازآنجایی‌که در این کانی‌ها NaVI در ساختمان کانی، فعالیت کلسیم چرماک افزوده می‌شود که خود تابعی از فزونی فشار هنگام تبلور کانی است. نمودار شناسایی جایگاه زمین‌ساختی پیدایش ماگما F1 و F2 (Nisbet and Pearce, 1977) که برپایة داده‌های کلینوپیروکسن گابرودیوریتی جنوب تیکمه‌داش رسم شده است، نشان می‌دهد سنگ‌های منطقه به کمانی آتشفشانی تعلق دارند (شکل 8- B). شیمی سنگ کل نیز درستیِ این نکته را نشان می‌دهد (Rezaei Aghdam et al., 2020). مقدارهای F1 و F2 برپایة فرمول‌های زیر به‌دست آورده شده‌اند:
شکل 8. ترکیب شیمیایی تودة آذرین درونی گابرو- دیوریتی جنوب تیکمه‌داش در: A) نمودار TiO2 دربرابر AlIV*100 (Ao et al., 2010)؛ B) نمودار تکتونوماگمایی F2 دربرابر F1 (Nisbet and Pearce, 1977)
Figure 8. Chemical composition of the gabbrodiorite of southern Tikmeh Dash in: A) TiO2 versus AlIV * 100 diagram (Ao et al., 2010); B) F2 versus F1 tectonomagmatic diagram (Nisbet and Pearce, 1977).
برداشت
گابرودیوریتهای تیکمه‌داش کانی‌های پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن، بیوتیت، آمفیبول و تیتانومگنتیت دارند. کلینوپیروکسنهایِ این سنگ‌ها از نوع کلینوپیروکسن‌های کلسیم- منیزیم- آهندار و از نوع دیوپسید هستند و به سری ماگمایی ساب‌آلکالن در محیط کمان ماگمایی تعلق دارند. بررسی‌های دماسنجی نشان‌دهندة تبلور کلینوپیروکسن‌ها در گسترة دمایی نزدیک به 1200 درجة سانتیگراد است. برپایة نمودار و روابط فشارسنجی، فشار به‌دست‌آمده هنگام تبلور این کانی‌ها برابربا 6 تا 9 کیلوبار ارزیابی شده است و ژرفای تبلور این کانی‌ها نزدیک به 19 تا 28 کیلومتر برآورد می‌شود. تبلور کلینوپیروکسن‌ها در فشار متوسط روی داده است و حضور آهن به صورت Fe3+ در هنگام تبلور، نشان‌دهندة شرایط اکسایشی ماگمای در حال صعود بوده است. همراهی کلینوپیروکسن با تیتانومگنتیت نشان‌دهندة فوگاسیتة بالای ماگمای میزبان این کانی‌ها در ماگماتیسم وابسته به فرورانش است.
سپاس‌گزاری
نگارندگان از پیشنهادهای ارزشمند داوران و تلاش‌های هیأت تحریریه سپاس‌گزاری می‌کنند.
[1] EMPA
[2] Academy of Sciences, Beijing, China
[3] Cross Polarized Light
)
